تحلیل پایداری تورم از منظر اقتصاد سیاسی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه تهران

3 استادیار اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی (ره)

چکیده

تورم به‎عنوان یک متغیر کلان اقتصادی از سیاست‎های متعددی تأثیر می‎پذیرد و پیامدهای رفاهی زیادی برای گروه‎های مختلف جامعه دارد. با تأسی به ادبیات انتخاب عمومی می‎توان گفت تغییرات تورم برندگان و بازندگانی دارد. در این مقاله چرایی تداوم بلندمدت شرایط تورمی در ایران بررسی شد. برای این منظور گردآوری داده‎ها به روش کتابخانه‎ای (تحلیل اسناد) و تحلیل‎ها با رویکرد انتخاب عمومی انجام شد. در این‎باره، نهادهای مؤثر بر تورم از نهادهای اثرپذیر از تورم تفکیک شدند.
در دسته اول، رفتار بازیگرانی تحلیل شد که با انگیزه‎های مختلف اقتصادی و سیاسی بر سیاست‎های مؤثر بر تورم تأثیرگذارند و در دسته دوم، با نگاهی به آثار رفاهی و سیاسی شرایط تورمی، بازیگران متأثر از شرایط تورمی تحلیل شد. دولت، بانک‎ها، مجلس و بدنه بوروکراتیک دولت از جمله بازیگران مهم مؤثر بر سیاست‎های تورم‎زا یا مقاوم در برابر کنترل تورم هستند. همچنین، بدهکاران بانکی، دلال‎ها و سوداگران و واردکنندگان کالاهای مصرفی و دهک‎های پایین جامعه از شرایط تورمی متأثر می‎شوند. بانک مرکزی به‎دلیل کاهش اعتبار و دولت به‎دلیل کاهش اعتبار سیاسی ناشی از ناتوانی در کنترل تورم از شرایط تورمی متضرر می‎شوند. به‎دیگر‎سخن، دولت در برخی ابعاد از شرایط تورمی منتفع و در ابعادی دیگر از تورم بالا متضرر می‎شود. استنباط می‎شود که ساختار نهادی فعلی، سیاست‎گذاران و تصمیم‎گیران اقتصادی را به گرفتن تصمیم‎هایی سوق می‎دهد که به ماندگاری شرایط تورمی منجر می‎شود. ازاین‎رو، تداوم شرایط تورمی در بلندمدت را نباید پدیده‎ای غیرمنتظره دانست.
از سوی دیگر، مراجعه به نظریات اسلامی نشان از وظیفه دولت در راستای حفظ ارزش پول و ضمان کاهش ارزش ناشی از سیاست‎های نادرست دارد. همچنین، با تمسک به آیه پنج سوره مبارکه نساء می‎توان گفت از دیدگاه اسلامی باید ساختارها به‎گونه‎ای تنظیم شود که انگیزه‎های بازیگران در راستای حفظ ارزش پول باشد.

کلیدواژه‌ها


1. باقری، احمد و جمیله جعفری (1393)، «مبانی فقهی و حقوقی مشروعیت ضمان دولت در پرداخت خسارت ناشی از کاهش ارزش پول»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره 6، ش10، ص87−116.
2.  تلخابی، مجید و محمد‎حسین ‎ناظمی (1395)، «قاعدۀ اقدام و جبران تورم»، مطالعات فقه امامیه، دوره 1، ش1، ص47−53.
3. جعفری، جمیله و احمد باقری (1393)، «مبانی فقهی و حقوقی مشروعیت ضمان دولت در پرداخت خسارت ناشی از کاهش ارزش پول»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، س6، ش10.
4. ختایی، محمود و رؤیا سیفی‎پور (1394)، «بررسی الزامات تورم یک رقمی در اقتصاد ایران»، فصلنامه برنامهریزی و بودجه، س20، ش130، ص3−39.
5. داده‎های سری زمانی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
6. روحانی، سیدعلی و سیدعباس پرهیزکاری (1396)، «ضرورت، ابعاد و وضعیت استقلال مقام ناظر بانکی در ایران»، پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، دوره 25، ش81، ص33−84.
7. سامانی‎پور، حسن؛ اسماعیل ابونوری و یونس نادمی (1395)، «تورم و اندازه دولت در ایران: رویکرد رگرسیون آستانه‎ای»، پژوهشهای اقتصادی، دوره 16، ش4، ص107−125.
8. شاکری، عباس (1387)، نظریهها و سیاستهای اقتصاد کلان، تهران: پارس نویسا.
9. عابدینی، احمد (1376)، «ربا، تورم و ضمان»، مجله فقه (کاوشى نو در فقه اسلامى)، ش11 و 12، ص11−79.
10. عابدینی، احمد (1378)، «پاسخى بر نقد مقاله ربا، تورم و ضمان»، مجله فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، دوره 6، ش21−22، ص476−500.
11. عزیزی، فیروزه (1385)، «کسری بودجه و تورم در ایران؛ 1354−1383»، جستارهای اقتصادی، دوره 3، ش6، ص189−214.
12. قبادی، سارا؛ اکبر کمیجانی (1389)، «تبیین رابطه میان سیاست پولی−ارزی و بدهی دولت و تأثیر آنها بر تورم و رشد اقتصادی در ایران»، مطالعات اقتصاد بینالملل، (International Economic Studies)، دوره 21، ش2، پیاپی 37، ص1−21.
13. قوانین و لوایح بودجه سنواتی.
14. کاویانی، زهرا؛ عاطفه سیدمؤمنی و ماریه عزیزی‎راد (1395)، «مجلس، بودجه، تورم»، مرکز پژوهشهای مجلس، شماره مسلسل 14787، ص1−73.
16. گزارش مرکز پژوهش‎های مجلس «آسیب‎شناسی نظام بانکی 5. بررسی استقلال مقام ناظر از شبکه بانکی»، به شماره مسلسل 14764.
17. گزارش مرکز پژوهش‎های مجلس، «بررسی وضعیت و دلایل مطالبات غیرجاری در ایران و راهکارهای برون‎رفت»، به شماره مسلسل 13006.
18. مهرآرا، محسن و آرزو غضنفری (1393)، «بررسی علل تورم در اقتصاد ایران مبتنی بر رویکرد متوسط‎گیری بیزین (BMA)، راهبرد اقتصادی، ش10، ص33−37.
19. نصر اصفهانی، رضا و کاظم یاوری (1382)، «عوامل اسمی و واقعی مؤثر بر تورم در ایران−رهیافت خودرگرسیون برداری (VAR)»، پژوهشهای اقتصادی ایران، ش16، ص69−99.
20.  نقوی، سمیه و ناصر شاهنوشی (1394)، «استفاده از نقشۀ علّی بیزین برای بررسی عوامل مؤثر بر تورم در اقتصاد ایران»، دوره 50، ش1، ص217−252.
21. Brian, Snowdon; Howard R. Vane, Edward Elgar (2002), Business & Economics, 721 pages, Publisher Edward Elgar. UK.
22. Barsky, R.B., and L. Kilian (2004), “Oil and the Macroeconomy Since the 1970s”; NBER, Journal of Economic Perspectives, Vol 18, Number 4, Fall 2004, Pages 115-134.
23. Barth, James; Bennett’ James T., (1975), “Cost-push versus Demand-pull Inflation: Some Empirical Evidence: Comment”, Journal of Money, Credit and Banking, vol. 7, issue 3, 391-397.
24. Benjamin, M, Blau, Tyler J. Brough, Diana W. Thomas (2013), “Corporate lobbying, political connections, and the bailout of banks”, Journal of Banking & Finance, 37, 3007–3017.
25. Blanchard, Olivier (2000), Macroeconomics (2nd ed.), Englewood Cliffs, N.J: Prentice Hall. ISBN 0-13-013306-X.
26. Chopin Marc, CS Cole, MA Ellis (1996), “Congressional policy preferences and US monetary policy”, Journal of Monetary Economics, 38, 581.
27.  ـــــــــــــــــ(1996), “Congressional influence on US monetary: a reconsideration of the evidence”, Journal of Monetary Economics, 38, 561-570.
28. Gersl, Adam (2006), Political Pressure on Central Banks: The Czech National Bank’s Case, IES Working Paper: 8/2006.
29. Gordon, Robert J., (1988), Macroeconomics: Theory and Policy, 2nd ed., Chap. 22.4, 'Modern theories of inflation', McGraw-Hill.
30. . Grier, Kevin B., (1991), “Congressional influence on US monetary policy: An empirical test”, Journal of Monetary Economics, 28, 201-220.
31. ـــــــــــــــــ (1996), “Congressional oversight committee influence on US monetary policy revisited”, Journal of Monetary Economics, 38 , 571-579.
32. Guillermo A. Calvo, Carlos A. Végh (1999), “Inflation stabilization and bop crises in developing countries”, National Bureau of Economic Research, pp. 1531-1614.
33. Guillermo A. Calvo and Leonardo Leiderman, (1992), “Optimal Inflation Tax Under, Precommitment: Theory and Evidence”, The American Economic Review, Vol. 82, No. 1, pp. 179-194.
34. Harris Laurence (1985), Monetary Theory, McGraw-Hill, New York; International Edition edition.
35. Havrilesky, Thomas (1995), THE PRESSURES ON AMERICAN MONETARY POLICY, Second Edition, Duke University, Springer.
36. Kibritçioğlu Aykut (2002), Libby Rittenberg, Faruk Selçuk, Inflation and Disinflation in Turkey, Ashgate,
37. McCarthy, Jonathan (2007), “Pass-Through of Exchange Rates and Import Prices to Domestic Inflation in Some Industrialized Economies”, Eastern Economic Journal, Eastern Economic Association, 33(4), 511-537.
38. Philipp Maier, Jan-Egbert Sturm, Jakob de Haan (2002), “Political pressure on the Bundesbank: an empirical investigation using the Havrilesky approach”, Journal of Macroeconomics, Vol. 24, Issue 1, 103-123.