ارزیابی فقهی−حقوقی استفاده از وام مبتنی بر ذخایر نفت و گاز (RBL) در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس مالی اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار/ دانشگاه امام صادق علیه السلامی

2 عضو هیأت علمی و رییس دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد

3 هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق

چکیده

تأمین مالی یکی از اساسی‎ترین الزامات انجام پروژه‎های توسعه‎ای و تولیدی از میادین نفتی و گازی است. ویژگی‎های خاص پروژه‎های نفتی روش‎های بهینه تأمین مالی را مقید به شرایط خاص این صنعت می‎نماید. مراحل اکتشاف و توسعه میدان نسبت به مرحله تولید ریسک بالاتری را بر پیمانکار نفتی تحمیل می‎کند؛ ازاین‌رو در مرحله اکتشاف، پیمانکار تمایل به تسهیم ریسک و انتشار سهام دارد؛ ولی در مراحل توسعه و تولید از روش استقراض و وام استفاده می‎شود.
وام‎های مبتنی بر ذخایر، یک روش متداول در تأمین مالی شرکت‎های نفتی در مراحل توسعه و تولید میدان است. در این روش، شرکت نفتی تا سقف معینی (پایه استقراض) که براساس ذخایر تحت تصرف شرکت نفتی مشخص می‎شود، در قالب وام‌گردان می‎تواند از تسهیلات بانک استفاده کند. استفاده از این روش به شرایط و محدودیت‎های تصرف و تملک در ذخایر نفتی منوط است. در این مقاله با روش توصیفیتطبیقی، از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی به امکان‌سنجی استفاده از این ابزار تأمین مالی پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


1. ابراهیمی، سیدنصرالله؛ مهدی منتظر و فرزاد مسعودی (1393)، «اصول قانونی حاکم بر قراردادهای خدماتی بالادستی صنعت نفت و گاز ایران»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، سال سوم، ش12، ص1−26.
2. ابن‌ادریس حلی، محمدبن‌منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر (1406ق)، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4. ابن‌فهد حلی، احمدبن‌محمد (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
5. بهادری، شیرکو (1398)، «آسیب‌شناسی قراردادهای EPC و  EPCFدر صنعت نفت ایران»، ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز، ش165، ص9−13.
6. جزیری، عبدالرحمان (1405ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
7. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1413ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
8. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1413ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
9. خمینی، سید روح الله (بی‎تا)، تحریرالوسیله، قم: دارالعلم.
10. سبزواری، محمدباقر بن مومن (1247ق)، ذخیره المعاد فی شرح الارشاد، قم: مؤسسه آل البیت لاحیا التراث.
11. سلار، حمزه بن عبدالعزیز (1404ق)، المراسم العلویه و الاحکام النبویه، قم: منشورات الحرمین.
12. سلطانی، محمد و اخوان هزاوه، حامده (1391)، «ماهیت و قواعد حقوقی توثیق سهام»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، ش17، ص141−161.
13. سعیدی، میثم (1388)، «تأمین مالی بین‌المللی پروژه محور پروژهای نفت و گاز با استفاده از وام‌های سندیکایی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
14. شهید اول، محمدبن‌مکی (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
15. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
16. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
17. طوسی، محمدبن‌حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتاب العربی.
18. عرفانیان، مهدی (1393)، آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی، بررسی مفهوم اقطاع، دفتر مطالعات نظام‌سازی اسلامی، پژوهشکده شورای نگهبان.
19. قدیری نژادیان، محمد حمزه (1394)، «ارزیابی فقهی−اقتصادی روش‌های تأمین مالی ساختاریافته برای پروژه‌های بالادستی صنعت نفت و گاز ایران و ارائه الگوی منتخب منطبق با فقه امامیه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادقg.
20. کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی عقود اذنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
21. کاشف الغطا، جعفربنخضر (1422ق)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
22. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
23. کوخایی‌زاده، کریم؛ قدرت الله نیازی و احمد رضوانی‌مفرد (1397)، «مالکیت معدن در فقه امامیه با رویکردی به دیدگاه فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت»، دوفصلنامه علمیپژوهشی فقه مقارن، سال ششم، ش12، ص11−133.
24. مبین، حجت و امین امیرحسینی (1394)، «بررسی فقهی و حقوقی ماهیت تنزیل اسناد تجاری با تأکید بر مقررات بانکی کشور»، دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، ش7، ص94−127.
25. محقق حلی، جعفربن‌حسن (1418ق)، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
26. محمدی‌ها، سعید (1388)، «ارزیابی شیوه‌های تأمین مالی خارجی برای سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران با تأکید بر روش بیع متقابل»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادقg.
27. مرادی، عبدالرحیم و  مسعودرضا رنجبر (1395)، «مالکیت منابع نفت و گاز درجا و بهره‎برداری از آن در فقه اسلام»، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال سیزدهم، ش46، ص69−88.
28. مصطفوی، ایمان (1392)، روش‌های تأمین مالی پروژه‌های صنعت نفت، دانشکده امور اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
29. مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
30. مکارم شیرازی، ناصر (1416ق)، انوار الفقاهه، قم: مدرسه امام علی.
31. منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: تفکر.
32. منظور، داوود؛ اصغرآقا مهدوی، مسعود امانی و روح اله کهن هوش‌نژاد (1397)، «تحلیل ماهیت قراردادهای بالادستی صنعت نفت از منظر فقه امامیه»، دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دهم، ش20، ص77−99.
33. موسویان، سیدعباس و جواد حدادی (1391)، «کاربرد ابزارهای پروژه محور اسلامی (صکوک) در تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های بخش نفت و گاز»، دوفصلنامه معرفت اقتصادی، سال چهارم، شماره اول، ص47−72.
34. میثمی، حسین و سیدعباس موسویان (1398)، «اتحاد مالکیت در چارچوب اسلامی و دلالت‎های آن در بازارهای مالی (پول و سرمایه)»، دوفصلنامه علمی تحقیقات مالی اسلامی، سال نهم، ص145−174.
35. نجفی، محمدحسن (بی‎تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: داراحیا التراث العربی.
36. نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
37. نظرپور، محمدنقی؛ سیدمحسن فاضلیان و ناهید مؤمنی نژاد (1393)، «ارائه الگوی مطلوب تأمین مالی صنعت نفت ایران بر پایه صکوک استصناع و رتبه‌بندی ریسک‌های آن با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی»، دوفصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مالی اسلامی، شماره 2، ص65−96.
38. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1425ق)، کتاب الخمس، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیتb.
39. Devashish, Manoj (2019), Perspectives on Oil & Gas Reserve Due Diligence and Technical Evaluation by Capital Providers, Citi Banking, Capital Markets and Advisory.
40. Fox, Jason, Gonsoulin, Dewey, Price, Kevin (2014), “Reserve Based Finance”, Part 2, Oil and Gas Financial Journal.
41. Haynes, Andrew (2017), Reserve-based Lending, International Considerations, Norton rose Fulbright.
42. Marek, Michael P.  &. Wilson, Robert A (2014), “A Future for Reserve-Based Lending in Emerging Markets? Limitations of the Traditional Model”, Texas Journal of Oil, Gas, and Energy Law. Vol10:1, pp150-179.
43. Morlot, Brice (2019), reserve based lending & insurance, the art & science risk,
44. Norton rose Fulbright (2017), Reserve- Based Lending. International Consideration, Andrew Hayes.
45. Rabalais, Robert & Einbinder, Matthew (2014), The International Comparative Legal Guide to: Lending & Secured Finance, 2nd Edition, London, Global Legal Group Ltd.
46. Clifford Chance LLP, An introduction to loan finance, Capital markets and funding, www.cliffordchance.com.
47. Sam Booth (2009), Revolving Loan Funds (RLF), National Renewable Energy laboratory.