بررسی احکام پول و دلالت‎های آن بر طراحی نظام پولی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه فقه اقتصادی/مرکز فقهی ائمه اطهار

چکیده

گردش صحیح پول در اقتصاد موجب پویایی اقتصاد و رونق تولید و اشتغال می‎شود. برای گردش مناسب پول، تدوین نظام پولی مطلوب ضرورت دارد. نظام پولی مشتمل بر عناصر بازار پول و سازوکار گردش پول در اقتصاد است. بررسی و شناخت احکام پول، به طراحی ترتیبات مناسب پولی کمک می‎کند.
سطح اول احکام یعنی مواردی که پول به‌عنوان یک دارایی شخصی است، بررسی این احکام است: آیا پول به‌عنوان دارایی متعلق خمس می‌شود؟ کنز (نگهداری) و تقاضای پول به انگیزه سفته‎بازی چه حکمی دارد؟ آیا پول، متعلق زکات می‎شود؟
سطح دوم، بررسی حکم مبادلاتی است که موضوع آنها پول است مثل قرض پول چه حکمی دارد؟ خرید و فروش پول حکمش چیست؟ اجارۀ پول چه حکمی دارد؟
نتایج این تحقیق که با مشاهده فتاوا و تحلیل به‌دست می‎آیند نشان می‎دهد که 1. پول متعلق خمس است؛ 2. در صورت صلاحدید حاکم اسلامی، پول می‎تواند متعلق زکات هم باشد؛ 3. کنزِ پول با دو شرط جایز است: اولاً واجبات آن اداء شده باشد و ثانیاً موجب اخلال به نظام اقتصادی نشود؛ 4. اجاره پول جایز نیست.
با رویکرد مجموعی به احکام پول، دو اصل برای نظام پولی به‌دست می‎آید: اولاً نگهداری پول و خارج کردن آن از مدار معاملات، مطلوب نیست و ثانیاً «پول نباید بازار مستقل (از بخش واقعی) داشته باشد». این دو اصل می‎توانند دلالت‎های مناسبی برای طراحی نظام پولی داشته باشد. دو مورد از دلالت‎های مهم عبارت‌اند از: 1. توسعه استفاده از قرارداد تنزیل دین (که در آن ارتباط بخش واقعی با بخش پولی حفظ می‎شود) و 2. وضع مالیات‎های سنگین بر کنز و خارج کردن پول از مدار معاملات.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. * قرآن کریم

    1. احمدوند، معروف‌علی (1382)، «مروری بر ماهیت‎شناسی پول و دیدگاه فقیهان»، ش36، ص74−147.

    2. انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (شیخ انصاری) (1415ق‎)، المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات (ط−الحدیثة)، محقق/مصحح: گروه پژوهش در کنگره‎، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‎.

    3. انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (شیخ انصاری) (بی‎تا‎)، قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة (فرائد الأصول)، قم: المکتبة الفقهیه.

    4. بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، مصحح: محمدتقی ایروانی – سید عبدالرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

    5. بحرانی، محد سند (1428ق)، فقه المصارف و النقود، قم: انتشارات فدک.

    6. جمعی از مؤلفان (بی‌تا)، مجله فقه اهلبیتb، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیتb.

    7. توسلی، محمداسماعیل و محمد نصر اصفهانی (1399)، «بررسی فقهی جبران کاهش ارزش پول (با رویکرد مبنایی تحلیل ماهیت پول)»، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال 12، ش2، ص201−232.

    8. حائری، سیدکاظم حسینی (1423ق)، فقه العقود، قم: مجمع اندیشه اسلامی.

    9. حائری، سیدکاظم (بیتا)، الفتاوى المنتخبة: مجموعة إجابات فی فقه العبادات و المعاملات، قم.

    10. خویى، سیدابوالقاسم موسوى (‎1418ق‎)‎، موسوعة الإمام الخوئی‎، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئیe.

    11. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، پول در اقتصاد اسلامی، تهران: سمت.

    12. امینی، علیرضا و عباس سماواتی (1386)، «موضوع‌شناسی پول و جایگاه آن در احکام فقهی کاهش ارزش پول»، جستارهای اقتصادی، ش8، ص121-158.

    13. شریف‎مرتضی، علی‌بن‌حسین موسوی (1387ق)، جمل العلم و العمل، عراق: نجف اشرف: مطبعه الآداب.

    14. صدر، سیدمحمدباقر‎ (شهید صدر) (1401ق)، البنک اللاربوی‎، چ7، لبنان، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.‎

    15. طباطبایى، سیدمحمدحسین (علامه طباطبایی) (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏

    16. طوسى، ابوجعفر، محمدبنحسن (شیخ طوسی) (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دارالکتاب العربی‎.

    17. طوسى، محمدبنالحسن ‏(شیخ طوسی) (1414ق)، الأمالی، محقق/مصحح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.

    18. طوسى، محمدبنالحسن ‏(شیخ طوسی) (بی‎تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، لبنان، بیروت: احیاء التراث العربی.

    19. عاملی، سیدجوادبن‌محمد حسینی (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، مصحح: محمدباقر خالصی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

    20. عاملى، حرّ، محمدبن‌حسن‎ (شیخ حر عاملی) (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‎، محقق/مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیتb‎، قم: مؤسسه آل‌البیتb.

    21. محققنیا، محمدجواد (1394)، درآمدی بر شاخصهای بانکداری اسلامی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.

    22. مدنی، سیما و علی عارفی‌مسکونی (1397)، «ماهیت پول و جبران کاهش ارزش آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره 4، ش4، ص27−33.

    23. مصطفوی، حسن (1426)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.

    24. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادقj، قم: مؤسسه انصاریان.

    25. منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی (1417ق)، نظام الحکم فی الاسلام، قم: نشر سرایی.

    26. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بی تا)، المکاسب−مصباح الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، بی‎جا.

    27. موسوی خمینی، سیدروح الله (امام خمینی) (1404ق)، زبدة الاحکام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

    28. Faridi, F. (1997), “Zakah and Fiscal Policy”, in Economics of Zakah, Islamic Development Bank (IDB).

    29. Kaldor, Nicholas (1957), “A Model of Economic Growth”, The Economic Journal, Vol. 67, No.268, pp. 591-624.

    1. 30.  Zubair, H. (2002), “Comments on Poverty Elimination in an Islamic perspective: an applied general equilibrium approach”, in MunawarIqbal (Ed.), Islamic Economic Institutions and the Elimination of Poverty, The Islamic Foundation, Leicester.

    * قرآن کریم

    1. احمدوند، معروف‌علی (1382)، «مروری بر ماهیت‎شناسی پول و دیدگاه فقیهان»، ش36، ص74−147.

    2. انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (شیخ انصاری) (1415ق‎)، المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات (ط−الحدیثة)، محقق/مصحح: گروه پژوهش در کنگره‎، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‎.

    3. انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین (شیخ انصاری) (بی‎تا‎)، قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة (فرائد الأصول)، قم: المکتبة الفقهیه.

    4. بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، مصحح: محمدتقی ایروانی – سید عبدالرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

    5. بحرانی، محد سند (1428ق)، فقه المصارف و النقود، قم: انتشارات فدک.

    6. جمعی از مؤلفان (بی‌تا)، مجله فقه اهلبیتb، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیتb.

    7. توسلی، محمداسماعیل و محمد نصر اصفهانی (1399)، «بررسی فقهی جبران کاهش ارزش پول (با رویکرد مبنایی تحلیل ماهیت پول)»، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال 12، ش2، ص201−232.

    8. حائری، سیدکاظم حسینی (1423ق)، فقه العقود، قم: مجمع اندیشه اسلامی.

    9. حائری، سیدکاظم (بیتا)، الفتاوى المنتخبة: مجموعة إجابات فی فقه العبادات و المعاملات، قم.

    10. خویى، سیدابوالقاسم موسوى (‎1418ق‎)‎، موسوعة الإمام الخوئی‎، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئیe.

    11. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، پول در اقتصاد اسلامی، تهران: سمت.

    12. امینی، علیرضا و عباس سماواتی (1386)، «موضوع‌شناسی پول و جایگاه آن در احکام فقهی کاهش ارزش پول»، جستارهای اقتصادی، ش8، ص121-158.

    13. شریف‎مرتضی، علی‌بن‌حسین موسوی (1387ق)، جمل العلم و العمل، عراق: نجف اشرف: مطبعه الآداب.

    14. صدر، سیدمحمدباقر‎ (شهید صدر) (1401ق)، البنک اللاربوی‎، چ7، لبنان، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.‎

    15. طباطبایى، سیدمحمدحسین (علامه طباطبایی) (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏

    16. طوسى، ابوجعفر، محمدبنحسن (شیخ طوسی) (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دارالکتاب العربی‎.

    17. طوسى، محمدبنالحسن ‏(شیخ طوسی) (1414ق)، الأمالی، محقق/مصحح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة.

    18. طوسى، محمدبنالحسن ‏(شیخ طوسی) (بی‎تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، لبنان، بیروت: احیاء التراث العربی.

    19. عاملی، سیدجوادبن‌محمد حسینی (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، مصحح: محمدباقر خالصی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

    20. عاملى، حرّ، محمدبن‌حسن‎ (شیخ حر عاملی) (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‎، محقق/مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل‌البیتb‎، قم: مؤسسه آل‌البیتb.

    21. محققنیا، محمدجواد (1394)، درآمدی بر شاخصهای بانکداری اسلامی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.

    22. مدنی، سیما و علی عارفی‌مسکونی (1397)، «ماهیت پول و جبران کاهش ارزش آن در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره 4، ش4، ص27−33.

    23. مصطفوی، حسن (1426)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.

    24. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادقj، قم: مؤسسه انصاریان.

    25. منتظری نجف‌آبادی، حسین‌علی (1417ق)، نظام الحکم فی الاسلام، قم: نشر سرایی.

    26. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بی تا)، المکاسب−مصباح الفقاهه، مقرر: محمدعلی توحیدی، بی‎جا.

    27. موسوی خمینی، سیدروح الله (امام خمینی) (1404ق)، زبدة الاحکام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

    28. Faridi, F. (1997), “Zakah and Fiscal Policy”, in Economics of Zakah, Islamic Development Bank (IDB).

    29. Kaldor, Nicholas (1957), “A Model of Economic Growth”, The Economic Journal, Vol. 67, No.268, pp. 591-624.

    30.  Zubair, H. (2002), “Comments on Poverty Elimination in an Islamic perspective: an applied general equilibrium approach”, in MunawarIqbal (Ed.), Islamic Economic Institutions and the Elimination of Poverty, The Islamic Foundation, Leicester.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار