ارزیابی نظام پولی مبتنی بر ذخیره جزئی با معیار کارایی و عدالت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی

2 دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

یک پرسش بنیادین در مقام بررسی نظام پولی آن است که «چه نهادی باید حق خلق پول داشته باشد؟». پاسخ نظام پولی متعارف و مسلط در جهان (نظام ذخیره جزئی)، توزیع حق خلق پول میان نهاد حاکمیتی بانک مرکزی و بانک‌های تجاری است؛ اما این «پاسخ تاریخی»، یک «انتخاب عمومی» مبتنی بر تصمیم‎گیری جمعی است (و نه یک انتخاب فردی مبتنی بر بهینگی). در دهه‎های گذشته، اقتصاددانان مشهوری همچون سیمونز، فیشر، فریدمن و توبین از زوایای مختلف به نقد نظام پولی مبتنی بر ذخایر جزئی پرداخته و برقراری ذخیره قانونی کامل را توصیه کرده‎اند. در میان اقتصاددانان مسلمان نیز منذرقحف، محسن‌خان، میرآخور، دلالی و الجرحی چنین دیدگاهی دارند. در مقاله حاضر، نخست با استفاده از روش مطالعات اسنادی، پشتوانه نظری نظام پولی ذخیره کامل و آرای مشهورترین حامیان آن بررسی و سپس مهم‌ترین نقدهای وارد بر نظام مبتنی بر ذخیره جزئی از منظر کارایی و از منظر عدالت تشریح می‌شود از نظر کارایی مهم‌ترین نقدهای وارد بر نظام ذخیره جزئی عبارتند از: تشدید شوک‌های پولی و نوسانات اقتصاد کلان، افزایش ریسک ورشکستگی بانک‌ها، لزوم افزایش مداخلات دولت و مقررات‎گذاری پیچیده، عدم تخصیص بهینه منابع ناشی از نبود تقارن اطلاعات در بخش مالی و بانکی، و افزایش مستمر بدهی‎های عمومی و خصوصی. نقدهای وارد بر این نظام از نظر عدالت بدین‌شرح می‌باشند: اعطای قدرت تصمیم‎گیری در مورد مهم‌ترین کالای شبه عمومی به بنگاه‎هایی با انگیزه خصوصی، نهادینه ساختن ربا (بهره) در قراردادها و مبادلات مالی، نقض عدالت توزیعی (انتفاع انحصاری بانکداران در مقابل تحمل بار شکست توسط عموم جامعه) و انتقال مالکیت دارایی‎ها بدون مراعات قواعد حقوق مالکیت مشروع.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. ایزدخواستی، حجت (1396)، «تحلیل تأثیر خلق اعتبار در نظام بانکداری ذخیره جزئی بر متغیرهای کلان اقتصادی در ایران»، جستارهای اقتصادی، ش27، ص9−34.

    2. برازانی، محمد واعظ و بهنام ابراهیمی (1393)، «تحلیل نظری تأثیر خلق اعتبار بر بحران مالی»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش10، ص27−50.

    3. پیله‌فروش، میثم (1397)، نظریه‌های عدالت اقتصادی، مشهد: انتشارات حوزه علمیه خراسان رضوی.

    4. توتونچیان، ایرج (1375)، اقتصاد پول و بانکداری، تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.

    5. حسینی دولت‎آبادی، سیدمهدی (1394)، ترتیبات خلق پول از منظر اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی با تأکید بر نرخ ذخیره قانونی، رساله دکتری.

    6. داوودی، پرویز و محمدجواد محقق (1387)، «بانکداری محدود»، جستارهای اقتصادی، ش10، ص93−113.

    7. رالز، جان (1387)، نظریه عدالت، ترجمه سیدمحمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

    8. سبحانی،‎ حسن و حسین درودیان (1395)، «ارزیابی توجیه‎پذیری خلق پول به وسیله سیستم بانکی در نظام بانکداری اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش64، زمستان، ص31−52.

    9. سیدنورانی، سیدمحمدرضا و سیداحسان خاندوزی (1391)، «مبانی نظری سنجش عدالت اقتصادی در اسلام»، جستارهای اقتصادی ایران، س9، ش17، بهار و زمستان، ص31−58.

    10. صدر، محمدباقر (1380)، البنک اللاربوی فی الاسلام، ترجمه سیدیحیی علوی، تهران: دانشگاه امام صادقj.

    11. صمصامی، حسین؛ پرویز داوودی و جلال جهانی گوروان (1393)، «هزینه‌های خلق پول در نظام بانکداری متعارف و راهکار تأمین مالی اسلامی»، پژوهش‌نامه اقتصادی، ش55، ص71−103.

    12. فراهانی‌فرد، سعید و اسداله فرزین‌وش (1389)، «ذخیره قانونی بر سپرده‌های بانکی (ماهیت حقوقی و کارکرد اقتصادی)»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش7، ص21−50.

    13. کمیجانی، اکبر؛ حمید ابریشمی و سیدعلی روحانی (1397)، «ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی، دیدگاه‌های رایج و دلالت‌ها»، جستارهای اقتصادی، دوره 15، ش29، ص9−38.

    14. مجاهدی موخر، محمدمهدی؛ رحیم دلالی اصفهانی، سعید صمدی و رسول بخشی دستجردی (1390)، «مدل‎سازی الگوی رفتار بین نسلی از عملکرد بانکداری ذخیره جزئی با تأکید بر رهیافت موریس آله»، تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، ش5، ص47−74.

    15. مرکز پژوهش‌های مجلس (1396)، اقتصاد ایران در سال 1395، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

    16. موسویان، سیدعباس (1378)، بانکداری اسلامی، تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی.

    17. موسویان، سیدعباس و‎ حسین میثمی (1396)، بانکداری اسلامی (2): بانکداری مرکزی اسلامی و سیاست‌گذاری پولی و ارزی، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.

    18. میرمعزی، سید حسین (1384)، «الگوی ذخایر سپرده‎های بانکی در بانکداری اسلامی»، اقتصاد اسلامی، شماره 17.

    19. Allen W. (1993), “Irving Fisher and the 100 Percent Reserve Proposal”, Journal of Law and Economics.

    20. Angell J. (1935), “The 100 Per Cent Reserve Plan”, Quarterly Journal of Economics.

    21. Benes, J. & Kumhof, M. (2012), “The Chicago Plan Revisited”, IMF Working Paper.

    22. Fisher I. (1936), 100٪ Money and the Public Debt, Yale University: The Economic Forum.

    23. Friedman M. (1948), “A Monetary and Fiscal Framework for Economic Stability”, The American Economic Review.

    24. Friedman M. A. (1959), Program for Monetary Stability, New York: Fordham University Press.

    25. Friedman M. (1967), The Monetary Theory and Policy of Henry Simons, The Journal of Law and Economics.

    26. Graham F. (1936), Partial Reserve Money and the 100 Per Cent Proposal, American Economic Review.

    27. Hulsmann (2003), “Has Fractional Reserve Banking Really Pased the Market Test”, The Independent Review.

    28. Jackson, A. & Dyson, B. (2013), Modernising Money, [s.l.]: Positive Money.

    29. Knight F. Review of Frederick Soddy’s 'Wealth, Virtual Wealth, and Debt' [Journal] // The Saturday Review of Literature. − 1927.

    30. Krainer Robert E. (2013), “Towards a program for financial stability”, Journal of Economic Behavior & Organization.

    31. Kumhof, M. & Rancière, R. (2010), “Inequality, Leverage and Crises”, IMF Working Paper. 

    32. Musgrave R. (2013), Removing Bank Subsidies Leads Inexorably to Full Reserve Banking, Munich Personal RePEc Archive.

    33. Parisi, Francesco and Klick, Jonathan, “Functional Law and Economics: The Search for Value−Neutral Principles of Lawmaking”. Chicago−Kent Law Review, Vol. 79, p. 431, 2004, George Mason Law & Economics Research Paper No. 03−39.

    34. Phillips R. (1994), “The 'Chicago Plan' and New Deal Banking Reform”, [s.l.]: The Jerome Levy Economics Institute of Bard College.

    35. Simons H. (1946), “Debt Policy and Banking Policy”, Review of Economic Statistics. 

    36. Smith A. (2012), “Measuring the Macroeconomic Costs of Banking Crises”, [s.l.]: Griffith University.

    37. Soddy F. (1926), Wealth, Virtual Wealth, and Debt, New York: E.P. Dutton.

    38. Tobin J. (1985), “Financial Innovation and Deregulation in Perspective”, Bank of Japan Monetary and Economic Studies.

    39. Tobin J. (1987). "The case for preserving regulatory distinctions," Proceedings−Economic Policy Symposium - Jackson Hole, Federal Reserve Bank of Kansas City, pages 167−205.

    40. Tobin James (1987), “The Case for Preserving Regulatory Distinctions”.

    41. Whittlesey C. (1935), “Banking and the New Deal”, Public Policy Pamphlet No. 16.

    1. 42.  Zuriyati Ahmad, Abdul Ghafar Ismail, Full reserve system and the Maqasid Shariah, Journal of Emerging Economies & Islamic Research 5(2) 2017, pp 58−66.

    43. Ahamed Kameel, Moussa larbani, Ownership effects of fractional reserve banking: An Islamic perspective, Humanomics May 2009.