روابط و نحوه اثرگذاری معنویت اسلامی بر پیشرفت اقتصادی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

هدف‎گذاری جوامع معاصر برای کسب حداکثری رشد اقتصادی دو پیامد جدی را بر پیکره معنوی فردی و اجتماعی انسان‎ها به‎دنبال داشته است. این دو پیامد شامل رهاکردن بعد معنوی و نیز تلاش برای انحراف، شخصی‎سازی و استفاده ابزاری از معنویت برای اهداف اقتصادی است. در این میان معنویت اسلامی با برخورداری از ماهیتی اصولی، ریشه‎دار و شریعت‌محور به گونه‌ای از جامعیت برخوردار است که التزام به لوازم آن، نه‎تنها مسیر پیشرفت اقتصادی را مسدود نمی‎کند، بلکه موجب تنقیح اهداف و پیشرفت بهتر میشود. در این پژوهش با استفاده از روش «داده‎بنیاد» به بررسی روابط موجود و بیان کیفیت اثرگذاری معنویت اسلامی بر پیشرفت اقتصادی پرداخته شده است. نتایج حاصل بیانگر نحوه ارتباط و اثرگذاری مؤلفه‎های معنویت اسلامی بر روند پیشرفت اقتصادی در سه محور شرایط علّی، مداخله‎گر و زمینه‎ای است. براین‎اساس لازم است نخست بسترهای لازم برای رخداد پدیده توسط شرایط زمینه‎ای مهیا و در مرحله بعدی با ایجاد شرایط و استفاده درست از شرایط مداخله‎ای اجزای راهبرد فراهم و تکمیل شود. مجموع عناصر ایجابی معنوی، راهبرد جامع «زیست مؤمنانه» را برای دستیابی به پیشرفت اقتصادی در مسیر تعالی، رشد و سعادت همه‎جانبه انسان ارائه و فرامین نظری و اجرایی مشخصی را بیان می‎کند؛ در مقابل عناصر سلبی معنوی با پیروی از مسیر «زیست سکولار» و با محور قرار دادن رشد اقتصادی، پیامدهای مخاطره‎آمیزی را برای بشر رقم می‎زنند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
* نهج‎البلاغه.
1. ابن ابی‎الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله (1404)، شرح نهجالبلاغه، گردآورنده شریف الرضی، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
2. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1362)، خصال، مصحح علی‌اکبر غفاری، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
3. آذربایجانی، مسعود (1396)، تربیت و رشد معنوی در دوران نوجوانی، تهران: مرکز نشر الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی.
4. توکلی، محمدجواد و امید ایزانلو (1395)، «تحلیل کارکردی سبک زندگی اقتصادی مطلوب در اسلام»، دوفصلنامه علمی تخصصی پژوهشنامه سبک زندگی، س1، ش2، بهار و تابستان، ص۴۷−70.
5. ثابت، عبدالحمید؛ نصرالله نظری و محمدعلی نظری (1394)، ماهیت و چیستی پیشرفت در اسلام، قم: نشرالمصطفیn.
6. حر عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائلالشیعة، چ1، قم: مؤسسه آل‎البیتb.
7. حویزی عروسی عبد علی بن جمعه (1415)‏، تفسیر نور ثقلین، چ4، قم: انتشارات اسماعیلیان.
8. دانایی‌فرد، حسین و سیدمجتبی امامی (1386)، «استراتژی پژوهش‌های کیفی: تأملی بر نظریه داده بنیاد»، اندیشه مدیریت، س1، ش2، ص97.
9. درودی هما (1384)، فرهنگ کار از دیدگاه اسلام، مجله کار و جامعه، ش 63.
10. زنجیری، محمد حسین (1384)، سنت های الهی در پاداش و کیفر، قم، مرکز پژوهش های صدا و سیما، اول.
11. شریفی، محمود (1387)، کسب و کار از دیدگاه اسلام، فرهنگ کوثر شماره 73.
12. شیرافکن، محمود (1397)، «بررسی نقش نماز در پیشگیری از وقوع جرم و جنایت»، معارف فقه علوی (ویژه‌نامه همایش ملی نماز، تعالی فردی و اجتماعی)، س4،‌ اردیبهشت، ص157−204.
13. صادقی‌پور، حسین؛ نصرالله رضایی قلعه، بهنام سیاه کلاه، فریدون عزیزی (1380)، «اثر ماه رمضان بر تعداد موارد اقدام به خودکشی»، مجله غدد درونریز و متابولیسم ایران (ویژه‌نامه خلاصه مقالات کنگره روزه داری و سلامت)، دوره 3، ص۳۴.
14. صدر، محمدباقر (۱۳۹۳)، سنتهای تاریخ در قرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
15. طباطبایی، محمدحسین (1374)، ترجمه تفسیر المیزان‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. طوسی، محمد بن حسن (1364)، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
17. عاملی، بهاءالدین محمد بن حسین؛ ساوجی، نظام بن حسین (1429)، جامع عباسی و تکمیل آن، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
18. عسگری، محمدمهدی و ابوالقاسم توحیدی‌نیا (1386)، «تأثیر سرمایه اجتماعی (معنوی و مذهبی) بر رشد و توسعه اقتصادی»، جستارهای اقتصادی، دوره 4، ش8، ص99−120.
19. کاشانی، انسیه و محمدنقی نظرپور (1397)، «جایگاه سنت رزق در پیشرفت اقتصادی توحیدی از دیدگاه قرآن کریم»، راهبرد توسعه، ش56، ص64−81.
20. کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی، 8ج، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
21. کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب (1429)‎، الکافی، پژوهشگران مرکز تحقیقات دارالحدیث، چ1، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.‎
22. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1410)، بحارالأنوار، چ1، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
23. محسنی، غلامرضا؛ راضیه یوسفیان ملا (1396)، رابطه ماه مبارک رمضان با میزان بروز تصادفات و دیگر آسیب‌ها و مقایسه آن در زنان و مردان پذیرش شده در اورژانس بیمارستان‌های شهر کرمانشاه در سال 1380−1387، پژوهش در دین و سلامت، زمستان 1396، دوره 4، شماره 1، از صفحه 34 تا صفحه 44.
24. محمدی ری‌شهری و حسینی (۱۳۸۰)، التنمیه الاقتصادیه، قم، دار الحدیث، اول.
25. مصباح یزدى، محمدتقى (1391)، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
26. مصباحی‌مقدم، غلامرضا؛ مهدی رعایایی و مهدی همتیان (1392)، «مؤلفه‎های غیرمادی رشد اقتصادی از منظر قرآن کریم»، مطالعات اقتصاد اسلامی، س6، ش1 (پیاپی 11)، پاییز و زمستان، ص61−90.
27. مطهری، مرتضی (بی‌تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری‏، تهران: صدرا.
28. مکارم شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، ۲۸ج، چ10، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
29. مهدوی کنی، محمدرضا (1385)، نقطههای آغاز در اخلاق عملی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقj.
30. میرخلیلی، سیدمحمود و محمدرضا جلالی (1395)، «تحلیل جرم‎شناسانه جرایم با انگیزه دینی»، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، ش28، تابستان، ص87−110.
31. میرمعزی، حسین (1389)، yun.ir/j5nck1.
32. نصیری، مهدی (1399)، فناوری و دیدگاه علمای حوزه علمیه بررسی میدانی براساس روش نظریه بنیانی، چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
33. Graham Farrell and Ken Clark (2011), What does the World spend on Criminal Hammerli, Maria, "Religion and Spirituality between Capital and Gift", Religion & Theology.