کارکرد نظام مالیاتی اسلام در مقایسه با اقتصاد متعارف

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

نظام مالیاتی به‌عنوان خرده نظامی از نظام اقتصادی در خدمت اهدافی است که نظام اقتصادی دنبال می‌کند. از سویی اهداف هر نظام متوقف بر پیش‌فرض‌ها و ارزش‌های هر مکتب بوده و در نتیجه کارکرد محوری اساسی نظام‌های مالیاتی نمی‌تواند گسسته از مباحث مبنایی‌تر باشد. نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر شاهد تغییراتی در ساختارهای مالیاتی بوده است. به نظر می‌رسد شناخت بهتر ماهیت نظام مالیاتی اسلام و کارکردهای آن می‌تواند برای تدوین و شکل‌گیری اسلامی‌تر نظام مالیاتی حاضر کمک کند. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوی به بررسی کارکردهای نظام مالیاتی مطلوب اسلامی در مقایسه با کارکردهای نظام مالیاتی اقتصاد متعارف پرداخته و بر همین اساس ملاحظاتی در مورد جایگزینی معیار توازن در عدالت اقتصادی، اصول و نرخ و پایه مالیاتی و همچنین ملاحظه سهم مالیاتی در منابع درآمدی دولت مطرح می‌سازد. از نظر سیاستگذار اسلامی که عدالت را اساس سازماندهی جامعه می‌داند مالیات‌ها نیز ابزاری برای این هدف است و مالیات‌هایی که با تحقق توازن اقتصادی سازگار باشد مناسب تشخیص داده می‌شوند. معیار توازن در تمام مراحل ابتدایی، فرآیندی و نهایی مورد توجه بوده و افزایش درآمدهای مالیاتی با استفاده از شیوه‌های عدالت−محور دنبال می‌شود و هیچگاه به هزینه عدالت نمی‌توان درآمدهای مالیاتی را افزایش داد.همچنین به دلیل این‌که در نظام‌اقتصادی اسلام بخشی از منابع تولید ثروت (انفال) در اختیار دولت قرار دارد باید انتظار داشت که بخشی از درآمدهای دولت با استفاده از این منابع تأمین شده و سهم مالیات دریافتی از کل درآمدهای دولت در مقایسه با اقتصادهای سرمایه داری کاسته شود.

کلیدواژه‌ها


1. آل اربار (1388)، «مالیات بر مصرف»، ترجمه محمدصادق الحسینی، محسن رنجبر، روزنامه دنیای اقتصاد، ش۱۷۸۶، ش خبر۵۰۵۱۴۷،https://donya-e-eqtesad.com/ -64/505147
2. بحرینی یزدی، حسین و محمود عیسوی (1394)، «مبانی نظری و اصول اخذ مالیات در اسلام و جایگاه آن در تشکیل نظام مالیاتی نوین»، ماهنامه معرفت، س24، ش۱۱، پیاپی ۲۱۸، ص11−28.
3. تفضلی، فریدون (1372)، تاریخ عقاید اقتصادی، تهران: نشر نی.
4. توکلی، جواد (1395)، «انگیزش و تربیت اخلاقی در نظام مالیاتی اسلام»، پژوهش‌نامه مالیات، ش32 (پیاپی80)، ص195−221.
5. توکلی، محمدجواد؛ حسین بحرینی (1394)، تمایز مالیات‌های حمایتی و خدماتی در نظام مالیاتی اسلام، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، ش73، ص 201-230.
6. درخشان، مسعود (1374)، «ملاحظاتی در مفاهیم و نقش مالیات در اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف»، پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ش1و2، ص5−29.
7. رستمی، محمدزمان و محمدهادی رستمی (1394)، «پیشنهادهایی برای بسط و جایگزینی نظام مالیاتی اسلام»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، ش15، ص7−26.
8. رضایی، مجید (1389)، مقدمه‌ای بر مالیه عمومی در اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، دانشگاه مفید.
9. رضایی دوانی، مجید و علی‌اکبر خادمی جامخانه (1390)، «اصلاح ساختار و بسط پایه‌های مالیاتی در تطبیق با الگوی مالیات‌های اسلامی با تأکید بر مالیات بر عایدی سرمایه»، پژوهش‌نامه مالیات، ش59، ص121−140.
10. عالم، عبدالرحمن (1383)، آنارشیسم: گذشته و حال؛ و تغییر در حوزه عمل، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش65، ص87-112.
11. الصدر، سیدمحمدباقر (1411ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
12. علم‌الهدی، سیدسجاد (1395)، «تحلیلی از شاخص‌های نظام مالیات اسلامی به‌عنوان الگوی هدف برای نظام مالیاتی ایران»، اقتصاد تطبیقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س3، ش2، پاییز و زمستان، ص95−109.
13. عیوضلو، حسین (1389)، «مروری بر معیارهای عدالت اجتماعی و اقتصادی در تطبیق با چارچوب شریعت اسلام»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، س2، ش2، ص5−26.
14. غنی‌نژاد، موسی (1376)، مقدمهای بر معرفت‌شناسی علم اقتصاد، تهران: مؤسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه.
15. فیتزپتریک، تونی (1381)، نظریه رفاه، ترجمه هرمز همایون‌پور، تهران: گام نو و مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
16. کلارک، باری (1389)، اقتصاد سیاسی تطبیقی، ترجمه عباس حاتمی، تهران: کویر.
17. کیاء‌الحسینی، سیدضیاءالدین (1393)، «اصول حاکم بر مالیات‌ها در نظام اقتصاد اسلام مستفاد از مالیات‌های منصوص زکات و خمس»، مرکز مطالعات اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی.
18. گری، جان (1389)، فلسفه سیاسی هایک، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
19. لشکری، علیرضا (1381)، جهت‌گیری مالیات‌های اسلامی، به سفارش کانون اندیشه جوان، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
20. متوسلی، محمود و احمد شعبانی (1380)، «تحلیلی ساختاری از تأثیر توزیعی معیارهای عملکردی اقتصاد»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادقj، ش13، بهار و تابستان، ص119−146).
21. مصباحی‌مقدم، غلامرضا و حسین میسمی (1394)، بیت‌المال در اقتصاد و مالیه اسلامی: دلالت‌هایی برای اصلاح نظام مالیات و یارانه در کشور، تهران: دانشگاه امام صادقj.
22. مطهری، مرتضی (1389)، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا.
23. واعظی، احمد (1388)، نقد و بررسی نظریه‌های عدالت، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
24. هایک، فردریش (1385)، در سنگر آزادی، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: لوح فکر.
25. Buchanan, Allen (1985), Ethics,efficency and the Market,CLAREVDON PRESS,Oxford.
26. Chang, Ha−Joon (2002), Breaking the Mould: An Institutionalist Political Economy Alternative to the Neoliberal Theory of the Market and the State, Cambridge Journal of Economics, Volume 26, Issue 5, P.539−559.
27. Kahf, Monzer (1987), "The Early Islamic Public Revenue System" (Lessons and Implications), Jeddah: IRTI.
28. Musgrave, R.A. & Musgrave, P. B (1989), Public finance in theory and practice, 5th ed. McGraw-Hill, (NewYork).
29. Rothbard, Murry (2009), ANATOMY OF THE STATE, The Ludwind Von Mises Institute and published under the creative commons Atribution License3.0 p11−12.
30. Nozick, Robert (1974), Stste and Utopia, Basil Blackwell.
31. Smith, adam (2007), An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Copyright ©2007.ΜεταLibri.
32. Stanford Encyclopedia of Philosophy (2014), Robert Nozick's Political Philosophy, First published Sun Jun 22, 2014. http://plato.stanford.edu /entries / nozick −political.
33. Tobin, James(1970), On limiting the Domain of inequality, Journal of Law and Economics, Vol. 13, No.2, p.263−277.
34. Wicksell, Knut (1967), [1901, Swedish original edition], Lectures on Political Economy, Vol. 1, Routledge and Kegan Paul, Ltd., London.