نگاشت نهادی مطلوب در حوزۀ تکافل اجتماعی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 دانشیار، اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

نبود نهادنگاشتی مطلوب در حوزۀ خیرخواهی کشور آسیب‎های فراوانی را به این حوزه وارد کرده است. عملکرد حوزۀ تکافل اجتماعی کشور درحال‌حاضر به‎صورت یکپارچه و همه‎جانبه نبوده و بیشتر نگاه بخشی و جزیره‎ای به آن شده است. نبود ترسیمی جامع از تمامی ابعاد این موضوع مهم و شناسایی نهادها و عناصر مهم و مؤثر دخیل در بسیاری از تحقیقات انجام شده و در مقام عمل مغفول مانده است؛ ازاین‎رو در این تحقیق، برای پرسش‎های اساسی در حوزۀ تکافل اجتماعی پاسخ‎های مناسبی یافت شده است. پاسخ به پرسش‎هایی مانند طراحی این نهادنگاشت بر چه مبانی استوار است، وضعیت موجود حوزۀ تکافل اجتماعی در ایران چگونه است، چه کنشگرانی می‎توانند مستقیم یا غیرمستقیم در عملکرد صحیح این نگاشت نهادی نقش‎آفرینی کنند، مختصات ساختاری و عملکردی این نگاشت نهادی چگونه خواهد بود و این نگاشت نهادی چه برونداد و اهدافی را دنبال می‎کند. برای پاسخ به این پرسش‎ها و پرسش‎هایی از این قبیل، توصیه‎های سیاستی از روش تحلیلی−توصیفی کشف و از طریق پرسمان خبرگانی میزان روایی و پایایی (میزان مطابقت و ضرورت) هریک از توصیه‎ها اندازه‎گیری شده است. سپس با تأکید بر توصیه‎های تأییدشده از طرف خبرگان و با اتخاذ نگرشی جامع، نهادنگاشتی هشت‎لایه، متشکل از نهادهای سیاست‎گذار، تنظیم‎گر، ناظر، فرهنگ‎ساز، آموزش، تسهیل‎گر، خدمت‎رسان و کنشگران انفرادی ترسیم شده است تا مسیر بهبود و ارتقابخش خیریۀ کشور هموارتر شود.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    * نهج البلاغه.

    1. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1404 ق)، من لا یحضره الفقیه. الطبعه الثانیۀ، قم: منشورات جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیه.
    2. ابوزهره، محمد (1991)، التکافل الاجتماعی فی الاسلام، طبع جدید. قاهره: دار الفکر.
    3. احمدی، زین‌العابدین، و احمدی، حسنعلی (1386)، انفاق و صدقه در اسلام. چاپ پنجم، قم: انتشارات میثم تمار.
    4. استیفن، رابینز (1378)، تئوری سازمان؛ ساختار و طرح سازمانی، ترجمۀ سید مهدی الوانی و حسن دانایی‎فرد. تهران: نشر اشراقی صفار.
    5. بنیانیان، حسن (1395)، مسئولیت دولت‎ها در گسترش فرهنگ امر خیر و سیاست‎گذاری‎های ضروری. مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، اصفهان: بنیاد خیریۀ راهبری آلاء.
    6. توکلی، محمدجواد (1393)، «بررسی تطبیقی نظریه‎ها و مدل‎های رفتار عام‌المنفعه در اقتصاد متعارف و اسلامی». جستارهای اقتصادی ایران، 11(22)، ص67−
    7. جاسبی، عبدالله (1368)، اصول و مبانی مدیریت. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
    8. جهانیان، ناصر (1385)، جایگاه وقف در اقتصاد بخش سوم. اقتصاد اسلامی، 62، ص79−
    9. حاجی‎زاده، ابراهیم، و اصغری، محمد (1390)، روشها و تحلیلهای آماری با نگاه به روش تحقیق در علوم زیستی و بهداشتی. چاپ اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
    10. حسینی، سیدرضا (1388)، «الگوی مطلوب مصرف در چارچوب الگوی تخصیص درآمد اسلامی. اقتصاد اسلامی»، 8 (34)، ص7−
    11. حسینی، سیدرضا (1394)، «الگوهای تأمین اجتماعی از دیدگاه اسلام و غرب». قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    12. حسینی، سیدرضا، و کاظمی نجف‎آّبادی، مصطفی (1397)، «مبانی تکافل اجتماعی در اسلام. معرفت»، 27 (2)، ص23−
    13. حسینی، سیدرضا، و کاظمی نجف‎آّبادی، مصطفی (1400)، «آسیب‎شناسی نهادهای خیریه در ایران با تأکید بر استخراج راهبردها و راهکارهای ارتقابخش خیریه با استفاده از تکنیک SWOT». جستارهای اقتصادیdoi: 10.30471/iee.2020.6750.1949.
    14. دانشور، غلامرضا (بی‎تا). اصول نظارت و کنترل. تبریز: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی.
    15. دفتر نوسازی سازمان اوقاف و امور خیریه (1395)، آشنایی با نظام مدیریت وقف و امور خیریه در آلمان. چاپ اول، تهران: دفتر نوسازی و تحول معاونت توسعۀ مدیریت و پشتیبانی سازمان اوقاف و امور خیریه.
    16. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، مبانی اقتصاد اسلامی. چاپ دوم، تهران: سمت.
    17. دلیری، کاظم (1398)، درآمدی بر سبک بخشندگی. چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    18. رجایی، سید محمدکاظم، محمدیان، مهدی و انصاری، نصرالله (1398)، الگوی توزیع درآمد و ثروت از دیدگاه قرآن کریم. چاپ اول، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
    19. رضائیان، علی (1369)، اصول مدیریت. تهران: انتشارات سمت.
    20. سایت رسمی مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی (1396)، https://rc.majlis.ir
    21. سهرابی، فرامرز (1395)، روانشناسی تبلیغات و رسانه. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطباییe.
    22. صدر، سیدمحمدباقر (1417 ق)، اقتصادنا. تحقیق: عبدالحکیم ضیاء و دیگران، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    23. طباطبایی، محمدحسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، جلد 2، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
    24. طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1412ق)، مکارم الأخلاق. چاپ چهارم، قم: الشریف الرضی.
    25. طغیانی، مهدی (1395)، اقتصاد وقف و امور خیریه. چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادقj.
    26. طغیانی، مهدی، و درخشانی، مرتضی (1395)، اقتصاد وقف و خیریه. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقj.
    27. علوان، عبدالله ناصح (بی‎تا). التکافل الاجتماعی فی الاسلام. الاصدار الاول، دارالسلام للطباعه و النشر و التوزیع.
    28. عیاری، لیلا (1397)، چیستی، «چرایی و چگونگی آموزش نیکوکاری، تجارب ملی و بین‎المللی». مطالعات و مدیریت امر خیر وابسته به بنیاد خیریۀ راهبری آلاء، 1، ص10−
    29. قابل، احمد (1383)، اسلام و تأمین اجتماعی. چاپ اول، تهران: مؤسسۀ عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
    30. قریشی، سیدجمال، اعیانی‌ثانی، ایمان، نریمان، سعید، و کاظم‎زاده، امیر (1395)، «نظام مرجعیت خیریه: موانع تحقق مرجعیت خیریه‎های سنتی دینی در سطح نهادی». مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار ) مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران). تهران: بنیاد خیریۀ راهبری آلاء.
    31. کاظمی نجف‎آبادی، مصطفی، و حسینی، سیدرضا (1398)، «راهبردها و راهکارهای ارتقابخش خیریه». معرفت اقتصاد اسلامی، 11 (1)، ص91−
    32. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1389). الکافی، تحقیق علی‎اکبر غفاری. الطبعة الثانیة، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    33. محمدی، فاطمه (1390)،همشهری اقتصادی، http://www.asriran.com/fa/news کد خبر: ۱۹۹۰۸۸، دانلود 2/11/91 و سایت انتخاب http://www.entekhab.ir/fa/news.
    34. محمودی، مالک، و ابراهیمی، بهادر (1365)، تأمین اجتماعی در اسلام: زیر نظر استاد جعفر سبحانی. چاپ اول، تهران: انتشارات مسجد الغدیر.
    35. مرتب، یحیی، و یاوری، وحید (1395)، «بررسی چگونگی نظارت کارآمد بر نهادها و فعالیت‎های خیریه». اولین همایش ملی خیر ماندگار، تهران: بنیاد خیریۀ راهبردی آلاء.
    36. مسعودی‎پور، سعید (1395)، «اولویت‎بندی مسائل خیریه‎های غیردولتی». مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، تهران: بنیاد خیریۀ راهبری آلاء.
    37. موسی‎پور، نعمت‌الله (1397)، «آموزش نیکوکاری و عمل خیر». مطالعات و مدیریت امر خیر وابسته به بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1، ص4−
    38. نکویی‎مقدم، محمود، امیریوسفی، سعیده، قربانی بهابادی، زهرا، و امیراسماعیلی، محمدرضا (1392). نقش مؤسسات خیریه در نظام سلامت: یک مطالعۀ کیفی». تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2 (1)، ص1−
    39. هادوی‎نیا، علی‎اصغر (1387)، فلسفۀ اقتصاد در پرتو جهانبینی قرآن کریم. چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    40. یاوری، وحید، و رحیمیان، علیرضا (1395)، «ارائۀ الگوی مسجدمحور به‎منظور یکپارچه‎سازی و هماهنگی خیریه‎ها». مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، تهران: بنیاد خیریۀ راهبری آلاء.
    41. یوسفی، احمدعلی (1386)، نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی). چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    42. Andreoni, J (2007), Charitable Giving. Prepared for the New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, University of California, San Diego.
    43. Iepking, P., & Handy, F. (2017), The Palgrave handbook of global philanthropy. Retrieved from http://www.credoreference.com/book/macp.
    44. Powell, W., and Steinberg, R. (Eds). (2006), The nonprofit sector: A research handbook. Yale University Press.