مبانی و سازوکارهای نهادی انتخاب عمومی در اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 استادیار، اقتصاد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

3 دانش‌پژوه دکتری، علوم اقتصادی، مجتمع آموزش عالی علوم انسانی اسلامی، قم، ایران

چکیده

از چالش‎های اساسی در حوزه‎های عمومی، که به یک مسئله مهم در اقتصاد سیاسی جدید تبدیل شده، صیانت از منافع عمومی در مقابل منافع شخصی است. این چالش در اقتصاد متعارف به‎عنوان یک واقعیت میدانی و مبتنی بر مبانی آن، پذیرفته شده و تعدیل آن از طریق خصوصی کردن بسیاری از حوزه‎های عمومی به‎عنوان یک راه‎حل، موردتوجه قرار گرفته است. در پاسخ به این پرسش که راه‎حل اقتصاد اسلامی برای مشکل انتخاب عمومی چیست؟ نتایج تحقیق حاضر که با روش توصیفی_تحلیلی و در چارچوب نظریه کلان اقتصاد اسلامی انجام شده، حاکی از آن است که در اقتصاد اسلامی، مشکل انتخاب عمومی دستِ‎کم در تئوری وجود ندارد؛ زیرا تعارض منافع عمومی با منافع شخصی از طریق بسط منافع شخصی به منافع کوتاه‎مدت دنیوی و منافع بلندمدت اخروی و قرار گرفتن منافع جمع در راستای منافع بلندمدت فرد برطرف شده است. در عمل نیز، سازوکارهای نهادی اقتصاد اسلامی مانند سازوکارهای قانونی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، اجازه نمی‎دهند منافع عمومی قربانی منافع خصوصی افراد شود و مشکل انتخاب عمومی آن‎گونه پدید آید که در اقتصاد متعارف وجود دارد. این سازوکارها در هماهنگی کامل با یکدیگر، زمینه‎های انتخاب عقلایی براساس عقلانیت تکامل‎یافته را برای افراد فراهم می‌کنند که به‎موجب آن، منافع عمومی را جدا از منافع شخصی بلندمدت خود نمی‎بینند. این مفهوم از انتخاب عمومی برای اقتصاد ایران بسیار اهمیت دارد که اقتصاد مقاومتی با رویکرد اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آمارتیا سن (1377)، اخلاق و اقتصاد، ترجمه حسن فشارکی، چاپ اول، تهران: شیرازه.
  2. ابن مسکویه، أبو علی أحمد بن محمد (1437ق)، تهذیب الاخلاق، تحقیق: السید حسن المؤمنی. الطبعه الاولی، طهران: مرکز احیاء التراث الاسلامی.
  3. انوری، حسن (1382)، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، تهران: سخن.
  4. باقری، شهلا (1383)، «خانواده و سیاست‎گذاری اجتماعی در عرصه ملی و فراملی»، کتاب زنان (فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان)، 25، ص152−
  5. بوکانان، جیمز (1386)، «قانون اساسی سیاست اقتصادی، ترجمه جعفر خیرخواهان»، مجله اقتصاد سیاسی، 5 و 6، ص7 
  6. بیدار پرچین علیا، محمد (1397)، «ماهیت اقتصاد اسلامی» (مکتب، نظام و علم)، رساله دکتری اقتصاد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  7. پناهی بروجردی، نعمت‎اله (1397)، بررسی تطبیقی انگیزه انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام و غرب، چاپ اول، قم: مرکز بین‎المللی ترجمه و نشر المصطفی.
  8. تمدن جهرمی، محمدحسین (1389)، گفتارهایی در زمینه اقتصاد، علوم اجتماعی و شناخت روش علم، چاپ اول، تهران: جهاد دانشگاهی.
  9. توکلی، محمدجواد (1395)، «پژوهشی در تعیین حدود و مرزهای مبانی معرفت ص41-62.
  10. توکلی، محمدجواد (1400الف)، «چشم‎اندازهای نظریه عقلانیت محدود در اقتصاد اسلامی»، دوفصلنامه علمی مطالعات اقتصاد اسلامی، 26، ص181−
  11. توکلی، محمدجواد (1394)، «چیستی و کارکرد مبانی فلسفی اقتصاد اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی، 13، ص77−
  12. توکلی، محمدجواد (1400ب)، «ساختار حکمرانی بخش عمومی در اقتصاد سیاسی اسلامی»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 22، ص41−
  13. توکلی، محمدجواد (1398)، مبانی فلسفی و روش‎شناسی اقتصاد، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  14. تولاک، گوردون (1384)، «مکتب انتخاب عمومی»، ترجمه سیدحسین میرجلیلی، مجله اقتصادی، 45 و 46، ص53−
  15. جوادی آملی، عبدالله و مصطفی خلیلی (1390)، جامعه در قرآن، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
  16. جوادی آملی، عبدالله (1378)، مبادی اخلاق در قرآن، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء.
  17. جوشقانی نائینی، سیدحمید (1397)، «بررسی تأثیر نهادها بر تصمیم‎گیری اقتصادی از دیدگاه اسلام». رساله دکتری اقتصاد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  18. دادگر، یدالله و علی
  19. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، مبانی اقتصاد اسلامی، چاپ دوم، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و سمت.
  20. ذوالفقاری، رشید و علیرضا علی‎نیا (1391)، «بررسی نهاد خانواده و مدرسه بر جامعه‎پذیری دانش‎آموزان مقطع متوسطه رودهن»، فصلنامه پژوهش اجتماعی، 16، ص63−
  21. سرزعیم، علی (1391)، «تحلیل اقتصادی سیاست» (آشنایی با مکتب انتخاب عمومی)، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، 27(290)، ص159−
  22. شرف‎الدین، سیدحسین (1389)، «دین و نهادهای اجتماعی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، 2(1)، ص23−
  23. شریف الرضی، محمد بن حسین (1414ق)، نهج البلاغه، محقق: صبحی ‏صالح، چاپ اول، قم: هجرت‏‏.
  24. شریفی، احمدحسین (1394)، مبانی علوم انسانی اسلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
  25. محمدصادق، ابوالحسن و عیدیت غزالی (1385)، عقاید اقتصادی اندیشمندان مسلمان، ترجمه احمد شعبانی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقj.
  26. الصدر، السیدمحمدباقر (1424ق)، اقتصادنا، الطبعه الاولی، مرکز الابحاث والدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
  27. صدوق، محمد بن علی‏ ابن بابویه (1413ق)، من لا یحضره الفقیه‏، محقق: علی‎اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  28. صدیقی، محمدنجات الله (1384)، آموزش علم اقتصاد از دیدگاه اسلامی، ترجمه محمدرضا شاهرودی، تهران: دانشگاه امام صادقj.
  29. طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات‏.
  30. عارفی، عباس (1380)، «مبناگروی و مسأله ابتنا»، فصلنامه ذهن، 50، ص5
  31. عبدی، حسن (1384)، «الگویی برای مبناگرایی»، فصلنامه ذهن، 24، ص97
  32. فتحعلی، محمود، مجتبی مصباح و حسن یوسفیان (1390)، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، زیر نظر آیت‎الله محمدتقی مصباح یزدی، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی مدرسه برهان و سازمان پژوهش و برنامه‎ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش.
  33. الفیض الکاشانی، ملامحسن (1409ق)، الحقایق فی محاسن الأخلاق، تحقیق: الحاج محسن عقیل. الطبعه الأولی، دار الکتاب الإسلامی.
  34. قحف، منذر (1384)، نقش اقتصادی دولت در اسلام، درس‎هایی در اقتصاد اسلامی، ترجمه محمدتقی گیلک حکیم‎آبادی. قم: دانشگاه مفید.
  35. قربانی، علیرضا و سکینه جمعه‎نیا (1397)، «نقش عوامل اجتماعی (خانواده و مدرسه و گروه همسالان) در جامعه‎پذیری دانش‎آموزان استان گلستان»، فصلنامه جامعه‎شناسی کاربردی، 70، ص113−
  36. گانینگ، جیمز پاتریک (1385)، درک دموکراسی: رویکردی بر انتخاب عمومی (تحلیل اقتصادی نهادهای سیاسی)، ترجمه: دکتر محسن رنانی و دکتر محمد خضری، چاپ اول، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‎ریزی کشور.
  37. لطیفی، محمود (1379)، «عدالت اجتماعی در حکومت علوی»، فصلنامه حکومت اسلامی، 18، ص26
  38. مجلسی، محمد‎باقر (1403ق‏)، بحار الأنوار، تصحیح جمعی از محققان، ‏چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  39. مصباح یزدی، محمدتقی (1390)، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، چاپ اول، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی (1392)، حقوق و سیاست در قرآن، نگارش: محمد شهرابی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی 
  41. مصباح یزدی، محمدتقی (1394)، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، چاپ سوم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  42. مصباح یزدی، محمدتقی(1394)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، چاپ پنجم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  43. مطهری، مرتضی (1390)، فلسفه اخلاق، چاپ سی و پنجم، تهران: انتشارات صدرا.
  44. مطهری، مرتضی (بی‎تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج4، چاپ اول، تهران: صدرا.
  45. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1371)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  46. نادران، الیاس و محمدجواد رضایی (1390)، «اقتصاد اسلامی و دلالت‎های نظریه انتخاب عمومی»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، 42، ص59-86.
  47. نظری، حسن‎آقا (1385)، نظریه پردازی اقتصاد اسلامی، چاپ اول، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
  48. نظری، حسن‎آقا (1399)، اصول و مبانی اقتصاد اسلامی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
  49. نیک‎گهر، عبدالحسین (1387)، مبانی جامعه‎شناسی، چاپ دوم، تهران: توتیا.
  50. نیکوبخت، ناصر (1387)، مبانی درست‎نویسی زبان فارسی معیار، چاپ دوم، تهران: نشر چشمه.
  51. هادوی تهرانی، مهدی (1383)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، چاپ دوم، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.
  52. هادوی‎نیا، علی‎اصغر (1398)، «الگوی انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام»، اقتصاد اسلامی، 74، ص35-63.
  53. هادوی‎نیا، علی‎اصغر (1383)، انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  54. هادوی‎نیا، علی‎اصغر(1387)، فلسفه اقتصاد در پرتو جهان‎بینی قرآن کریم، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  55. یوسفی، احمدعلی (1386)، نظام اقتصاد علوی (مبانی، اهداف و اصول راهبردی)، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  56. Buchanan, James M. Jr. (1986), The Constitution of Economic Policy. Lecture to the memory of Alfred Nobel, The Nobel Foundation.
  57. Choudhury, Masudul Alam (2006), Islamic macroeconomics. International Journal of Social Economics, 33, Iss. 1/2, 160-186. DOI:10.1108/03068290610642238.
  58. Haneef, Mohamed Aslam (1995), Contemporary Islamic Economic Thought: A Selected Comparative Analysis. Abdul Majeed & Co. for Iraq.
  59. Muller, Denis C. (2003), Public Choice III. Cambridge University Press.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار