چالش‌های نهادهای مبتنی بر ایمان برای رسیدن به یک جامعه ایمانی و تحلیل رابطه این نهادها و جامعه ایمانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، اقتصاد بین‌الملل، دانشگاه مفید، قم، ایران

2 دانشیار، اقتصاد، دانشگاه مفید، قم، ایران.

3 دانشیار، اقتصاد، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

چکیده

مقدمه: درحالی‌که تحقیقات علوم اجتماعی، فضای دینی و خدمات مبتنی بر دین را تقریباً برای یک قرن نادیده گرفته بودند (بیلفلد و کلیولند، 2014: 443)، در سه دهه اخیر شاهد ظهور دسته جدیدی از بازیگران در عرصه توسعه جامعه بودیم. آن‌ها داوطلبان را سازماندهی می‌کنند و در قالب ساختارهایی که ایمان به ادیان، رکن اصلی آن‌هاست، خدماتی را در قبال شهروندان و حتی دولت‌ها انجام می‌دهند (نور و ناوی، 2023: 73-74) و آن‌ها را سازمان‌های مبتنی بر ایمان می‌خوانیم.
سازمان‌های مبتنی بر ایمان (Faith-Based Organizations) که به‌اختصار FBO نامیده می‌شوند، تعریف پذیرفته شده و یکسانی ندارند. اما در یک جمع‌بندی، سازمان و اجتماع ایمانی به گروهی از مردم اطلاق می‌شود که ایمان و ارزش‌های یکسانی دارند و به‌شیوه‌ای خاص، در جهت همکاری و حمایت با یکدیگر تعامل دارند. هدف اصلی آن‌ها نه کسب سود یا پاداش مادی بلکه جلب رضایت الهی و اهداف متعالی معنوی است و چنان‌که مالمین و مالمین (2015) و نور و ناوی (2023) تأکید کرده‌اند، همین مشخصه است که آن‌ها را از دیگر نهادهای مشابه سکولار مانند NGOها متمایز می‌کند (مالمین و مالمین، 2015: 168 و نور و ناوی، 2023: 88).
با این اوصاف، اگرچه این نهادهای اجتماعی اثرات قابل‌اعتنایی بر توسعه، سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری جامعه در بحران‌ها، جلوگیری از بروز فاجعه به‌کمک داوطلبین و علی‌الخصوص حل مشکل فقر در جامعه دارند (ریورا و نیکلز، 2014: 180-189)؛ ولی در ادبیات روبه‌رشد در مورد نهادهای مبتنی بر ایمان، انگیزه دیگر برای بررسی این حوزه مطالعاتی، سؤالی است که اکنون به‌دنبال پاسخ به آن هستیم. سؤال این‌است‌که چه رابطه‌ای بین آن‌ها و تشکیل جامعه ایمانی وجود دارد و در این راه، با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟
یکی از راه‌هایی که برای تغییر نوع شکل‌گیری جامعه و رسیدن به یک جامعه بدیلِ سرمایه‌داری مطرح می‌کنند، «جامعه ایمانی» است که یکی از مسیرهای این انتقال، می‌تواند به‌وسیله «نهادهای ایمانی» صورت پذیرد. حال سؤال این‌جاست که اگر بخواهیم این ساختارها را به کل جامعه سرایت دهیم و یک جامعه ایمانی را تشکیل دهیم، با چه مشکلاتی مواجه هستیم؟ برای پاسخ به این سؤال، بعد از بیان پیشینه تحقیق، ابتدا چالش‌های این نهادهای اجتماعی را بررسی می‌کنیم تا درک رابطه این نهادها و تشکیل جامعه ایمانی روشن‌تر گردد و در نهایت و مبتنی بر فهمی که از چالش‌ها دریافت شد، به‌تبیین این رابطه خواهیم پرداخت.
روش‌شناسی پژوهش: در این تحقیق که با روشی تحلیلی-توصیفی و در چارچوب یک تحلیل نهادی به دنبال پاسخ به سؤال اصلی پژوهش هستیم. به این صورت که در بررسی این نهادها، آن بخشی از آن‌ها را مدنظر قرار داده‌ایم که ماهیت داوطلبی دارد؛ چراکه در مورد بخش‌های دیگر این نهادها که سازوکار حقوق و دستمزد بر آن‌ها حاکم است، به‌تفصیل در اقتصاد خرد بحث شده و لذا نیازی به تکرار آن مباحث نیست. ناگفته نماند که در این تحقیق، تعداد زیاد نهادهای مبتنی بر ایمان را نماینده و نشان‌دهنده[1] رسیدن به جامعه ایمانی می‌گیریم؛ یعنی هرچه تعداد این نهادها زیادتر شود، به جامعه ایمانی نزدیک‌تر می‌شویم و بالعکس هرچه از تعداد آن‌ها کاسته شود، از تشکیل جامعه ایمانی دورتر خواهیم شد. در واقع، چون بررسی ویژگی‌ها و متغیرهای کیفی و درونی یک جامعه ایمانی، مشکل به‌نظر می‌رسد، می‌توان از تعداد نهادهای مبتنی بر ایمان به‌عنوان نشانگری از آن‌ها استفاده کرد.
نتایج: در ابتدا این تصور بدیهی به‌نظر می‌رسد که رابطه نهادهای ایمانی و شکل‌گیری جامعه ایمانی به‌طورقطع یک رابطه مثبت خواهد بود؛ امّا هنگامی که این گروه‌ها را با نگاه دقیق‌تری بررسی کردیم و چالش‌های احتمالی پیش‌روی آن‌را برشمردیم، به‌تدریج از این تصور خام و ابتدایی فاصله گرفتیم و به‌دور از تخیلات ذهنی به‌درک عینی‌تری از واقعیت موجود این نهادهای اجتماعی مبتنی بر ایمان پی بردیم.
چنان‌که در بررسی چالش‌های پیش‌روی سازمان‌ها و گروه‌های ایمانی به‌خوبی روشن شد که اگر گروه‌های ایمانی عملکرد مناسبی داشته باشند و بتوانند از چالش‌ها عبور کنند، بازخورد مثبتی از طرف جامعه دریافت می‌شود که منجر به افزایش این گروه‌ها شده و درنتیجه، آن جامعه به یک «جامعه ایمانی» نزدیک‌تر خواهد شد. البته گاهی عملکرد این گروه‌ها چنان اثراتی بر جامعه دارند که افراد در واکنش‌هایی هیجانی و به‌نحو جهشی در ایجاد و تعمیق این گروه‌ها مشارکت می‌کنند، چنان‌که در شکل 1-الف نشان داده شده است و گاهی هم به‌صورت عادی و با یک شیب ملایمی وارد تعادل جدید خواهند شد، چنان‌که در شکل 1-ب نشان داده شده است.
 
 
شکل 1: تصویرسازی رابطه مثبت و غیرخطی تعداد گروه‌های ایمانی و تشکیل جامعه ایمانی
امّا اگر این گروه‌های عملکرد مناسبی از خود بروز ندهند و نتوانند بر چالش‌ها فائق آیند، یک نحوه واگرایی اجتماعی ایجاد می‌کند که جامعه را از رسیدن به «جامعه ایمانی» دورتر خواهد کرد. در این حالت نیز ممکن است اثرات منفی از چنان شدتی برخوردار باشند که جامعه در یک رفتار هیجانی و احساسی، به‌سرعت از این گروه‌ها فاصله بگیرند و لذا به‌صورت جهشی به یک پسرفت اجتماعی خواهیم رسید، چنان‌که در شکل 2-الف نشان داده شده است. گاهی نیز این اتفاق در مسیر عادی خود و نه به‌صورت جهشی بلکه با یک شیب ملایمی وارد تعادل پایین‌تر خواهد شد، چنان‌که در شکل 2-ب نشان داده شده است.
 
 
 
شکل 2: تصویرسازی رابطه منفی و غیرخطی تعداد گروه‌های ایمانی و تشکیل جامعه ایمانی
بحث و نتیجه‌گیری: درحالی‌که در ابتدا به‌نظر می‌رسید بین نهادهای مبتنی بر ایمان و رسیدن به جامعه ایمانی ارتباط مستقیمی برقرار باشد، امّا باجود چالش‌های پیش‌روی آن‌ها روشن شد که رابطه بین نهادهای ایمانی و رسیدن به جامعه ایمانی می‌تواند پیچیده و غیرخطی باشد و به‌فاکتورهای مختلفی وابسته است.
همچنین، این نکته را نیز متذکر می‌شویم که فرآیند تشکیل جامعه ایمانی، یک فرآیند قطعی[2] و مکانیکی نیست که دقیقاً از یک نقطه شروع شود و به یک نقطه ختم شود. به‌عبارت‌دیگر، اگر فرآیند قطعی را فرآیندی تعریف کنیم که بدون توجه به شرایط اولیه یا عوامل تصادفی، یک نتیجه ثابت و قابل‌پیش‌بینی دارد؛ فرآیند تصادفی[3] فرآیندی است که بسته به شرایط اولیه و عوامل تصادفی همواره به یک نتیجه تصادفی یا احتمالی ختم می‏شود. به‌تعبیری، یک فرآیند قطعی را می‏توان با یک معادله ریاضی یا یک قانون منطقی مدل کرد، درحالی‌که یک فرآیند تصادفی تنها از طریق یک توزیع احتمال یا یک استنتاج آماری مدل می‏شود. حال، باتوجه‌به این که فرآیند تحول و دگردیسیِ جامعه‌ی محکوم به هژمونی سرمایه، به جامعه ایمانی، فرآیندی چندبعدی و پویا است که گستره تغییرات در همه ساحت‏های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و زیست محیطی جریان دارد و تحول و انتقال تحت‌تأثیر عوامل زیادی مانند تاریخ، جغرافیا، نهادها، فرهنگ، فناوری، منابع، تضادها و عامل انسانی است؛ این فرایند نمی‏تواند فرایندی قطعی و محتوم باشد و به ناگزیر فرایندی تصادفی است و در چنبره عدم قطعیت‌های فراوانی گرفتار است. این فرایند به‌تناسب خطرات و فرصت‏هایی مانند بلایای طبیعی، بیماری‏های همه‌گیر، جنگ‌ها، تجارت، مهاجرت و نوآوری می‏تواند به اشکال مختلف بروز کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. حسینی، سیدرضا و مصطفی کاظمی نجف‌آبادی (1401). ساختار و عملکرد نهادهای خیریه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشکده وقف و امور خیریه.
  2. دانایی‌فرد، حسن و احسان رهبر (1389). «راهکارهای تحول فرهنگی در سازمان‌های ایمان‌محور: موردمطالعه بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و علوم پزشکی». مجله مطالعات انقلاب اسلامی، 7(23)، 191−
  3. رهبر، احسان (1391). «مفهوم‌‌پردازی سازمان‌های ایمان‌محور و بررسی نقش آنها در توسعه خدمات اجتماعی: تبیین نقش عقلانیت هنجاری». دوفصلنامه اسلام و مدیریت، 1(1)، 79−
  4. ری‌شهری، محمد مهدی و سید حسین فلاح‌زاده (1396). ایمان در قرآن. قم: دارالحدیث.
  5. شاه‌آبادی، محمدمهدی و امین زلقی (1395). «شناسایی قابلیت‌های لازم برای رهبری در سازمان‌های ایمان‌محور: موردمطالعه بسیج دانشجویی دانشگاه تهران». مجله اندیشه مدیریت راهبردی، 10(2)، 41−
  6. شریف‌فرد، علیرضا و بابک حمیدیا (1398). «طراحی مدل زیرفرایند جذب در فرایند تربیتی سازمان‌های ایمان‌محور (موردمطالعه: مؤسسه فرهنگی بهشت منتظران موعود تهران)». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 27(42)، 127−
  7. فنی، زهره و سیدمحمد رضازاده (1394). «نقش سازمان‌های ایمان‌محور در مدیریت توسعه پایدار محله‌های شهری: موردشناسی محله‌های منطقه 1 شهر تهران». جغرافیا و آمایش شهری−منطقه‌ای. 5(17)، 31−
  8. واعظی، رضا؛ الوانی، سیدمهدی؛ دانش‌جعفری، داوود و مهدیه معتمدی (1400). «رهیافت مشارکت چندبخشی؛ الگویی مبتنی بر ایمان برای توسعه زیرساخت‌های حوزۀ سلامت در جوامع اسلامی». پژوهش در دین و سلامت، 7(3)، 124−
  9. Belcher, John R., & Bruce R. Deforge (2007). Faith-based social services: The challenges of providing assistance. Journal of Religion & Spirituality in Social Work: Social Thought, 26(4), 1-19.
  10. Biebricher, Thomas (2011). Faith‐based initiatives and the challenges of governance. Public Administration, 89(3), 1001-1014.
  11. Bielefeld, Wolfgang, & William Suhs Cleveland (2013). Defining faith-based organizations and understanding them through research. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 42(3), 442-467.
  12. Boro, Ezekiel, Tanvi Sapra, Jean-François de Lavison, Caroline Dalabona, Vinya Ariyaratne, & Agus Samsudin (2022). The role and impact of faith-based organisations in the management of and response to COVID-19 in low-resource settings: Policy & practice note. Religion and Development, 1(1), 132-145.
  13. Clarke, Matthew, & Vicki-Anne Ware (2015). Understanding faith-based organizations: How FBOs are contrasted with NGOs in international development literature. Progress in Development Studies, 15(1), 37-48.
  14. Clerkin, Richard M., & Kirsten A. Grønbjerg (2007). The capacities and challenges of faith‐based human service organizations. Public Administration Review, 67(1), 115-126.
  15. Crisp, Beth R (2014). Social work and faith-based organizations. Routledge.
  16. Edwards, Michael (2010). Small change: Why business won't save the world. Berrett-Koehler Publishers.
  17. Fitzgerald, Scott (2009). Cooperative collective action: Framing faith-based community development. Mobilization: An International Quarterly, 14(2), 181-198.
  18. Gibelman, Margaret (2007). Purchasing faith-based social services: Constitutional. philosophical, and practical challenges. Public Administration Quarterly, 218-248.
  19. Harris, Margaret, Romayne Hutchison, & Ben Cairns(2005). Community-wide planning for faith-based service provision: Practical, policy, and conceptual challenges. Nonprofit and voluntary sector quarterly, 34(1), 88-109.
  20. https://www.interaction.org/resource-library/safeguarding-in-faith-based-organizations-benefits-challenges-and-shared-learning/
  21. https://www.usccb.org/issues-and-action/faithful-citizenship/forming-consciences-for-faithful-citizenship-introductory-letter
  22. Kramer, Fredrica D., Demetra Smith Nightingale, John Trutko, Shayne Spaulding, & Burt S. Barnow (2002). Faith-Based Organizations Providing Employment and Training Services: A Preliminary Exploration. Revised. The Washington DC: Urban Institute.
  23. Levin, Jeff (2014). Faith-based partnerships for population health: challenges, initiatives, and prospects. Public Health Reports, 129(2), 127-131.
  24. Malmelin, Karoliina, & Nando Malmelin (2015). Faith-based organizations and the challenges of public legitimation: A case for communications. International journal of public leadership, 11(3/4). 166-179.
  25. McGrew, Charlene C., & Ram A. Cnaan (2006). Finding congregations: Developing conceptual clarity in the study of faith-based social services. Journal of Religion & Spirituality in Social Work: Social Thought, 25(3-4), 19-37.
  26. Morvaridi, Behrooz (2012). Capitalist philanthropy and hegemonic partnerships. Third World Quarterly, 33(7), 1191-1210.
  27. Mucunguzi, Patrick, Patience Tugume, & Laster Ogola (2021). Environmental Management by Faith Based Organizations in Uganda: A SWOT Analysis. International Journal of Environmental Protection and Policy, 9, 5-15.
  28. Noor, Asma Lailee Mohd, & Noor Hisham Md Nawi (2023). Faith-Based Organisations (FBO): A review of literature on their nature and contrasting identities with NGO in community development intervention. European Journal of Economics and Business Studies, January - June 2023, Volume 9, Issue 1, 72-93.
  29. Olarinmoye, Omobolaji Ololade (2012). Faith-based organizations and development: Prospects and constraints. Transformation, 29(1) 1-14.
  30. Perkins, John M., ed (1996). Restoring at-risk communities: Doing it together and doing it right. Baker Books.
  31. Rivera, Jason David, & Ashley E. Nickels (2014). Social capital, community resilience, and faith‐based organizations in disaster recovery: A case study of Mary Queen of Vietnam Catholic Church. Risk, Hazards & Crisis in Public Policy, 5(2). 178-211.
  32. Salamon, Lester M (1987). Partners in Public Service: Government and the Nonprofit Sector in the American Welfare State. Paper presented at the Independent Sector Spring Research Forum (New York, NY, March 13-14, 1986).
  33. Thomas, M. Lori (2009). Faith and collaboration: A qualitative analysis of faith-based social service programs in organizational relationships. Administration in Social Work, 33(1), 40-60.
  34. van Wees, Sibylle Herzig, & Michael Jennings (2021). The challenges of donor engagement with faith-based organizations in Cameroon’s health sector: a qualitative study. Health Policy and Planning, 36(4), 464-472.
  35. Vidal, Avis C (1999). Faith-based organizations in community development. Prepared for U. S. Department of Housing and Community Development Office of Policy Development and Research.
  36. Warren, Mark R., & Richard L. Wood (2001). Faith-based community organizing: The state of the field. A report of the findings of a national survey conducted by Interfaith Funders, Jericho, NY: Interfaith Funders.
  37. Wiltshire, Ken, Aastha Malhotra, & Micheal Axelsen, eds (2018). Transformational leadership and not for profits and social enterprises. Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار