.مقدمه
افزایش رضایتمندی یا رفاه ذهنی[1]یا احساس شادکامی[2] افراد و جوامع از وضعیت زندگی خود، یکی از اهداف اصلی دولتها محسوب میشود. در ادبیات جدید، برخی شادکامی را بهعنوان یک حق برای شهروندان در نظر میگیرند و درنتیجه، دولتها موظف به تأمین آن برای تکتک افراد جامعه هستند. فراتر از آن، برخی معتقدند که شادکامی یک مقوله ملی است و باید در جهت خوشبختی و شادکامی عموم مردم تلاش شود (لی، 2022).
به منظور پر کردن خلأ ادبیات مربوط به شادکامی در ایران، این پژوهش به بررسی سهم فساد بهعنوان یکی از شاخصهای مهم کیفیت نهادی، نااطمینانی، دسترسی به اینترنت، بحران کرونا و همچنین، تحریم در رفاه ذهنی در ایران میپردازد که براساس بررسیهای نگارندگان تاکنون در کشور انجام نشده است. دراینراستا، از دیگر متغیرهای کنترل مانند رشد اقتصاد و بیکاری نیز استفاده میشود.
الگو و روش
برای بررسی تأثیر متغیرهای کلیدی بر ادراک شادکامی یا احساس رفاه ذهنی در ایران الگوی عمومی زیر معرفی می شود:
, (1)
که در رابطه (1) متغیر HAP (شادکامی)[3] تابعی از LGDPP (لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه)[4]، WUI(نااطمینانی جهانی برای ایران)[5] ، COR(فساد)[6]، NET (دسترسی به اینترنت)، UN (نرخ بیکاری)[7]، SAN (تحریم های آمریکا علیه ایران) [8] و COVID19 (بحران کوید19)[9] است.
الگو با روش خودرگرسیون با وقفههای توزیعی(ARDL) برآورد می شود. پسران و شین[10] (1995) نشان میدهند که اگر بردار همجمعی از بهکارگیری روش ARDL، در صورتی که وقفهها بهدرستی تصریح شده باشند، به دست آید، برآوردگر حداقل مربعات در نمونههای کوچک نیز از تورش کمتر و کارایی بیشتری برخوردار است. همچنین، استفاده از روش ARDL این مزیت را دارد که میتوان بدون توجه به وجود متغیرهای با درجه جمعی I(0) یا I(1) تخمینهای سازگاری از ضرایب بلندمدت الگو را بهدست آورد. همچنین، این روش حرکت از الگوی کوتاهمدت به بلندمدت را نیز مشخص میکند. الگوی ARDL(p,q1,q2,...,qk) زیر را در نظر میگیریم:[11]
(2)
که در آن ها و ها پارامترهای الگو، نشان دهنده جزء اختلال تصادفی است. با بهکارگیری معیارهای اطلاعاتی مانند، آکائیک[12]AIC) (، شوارتز− بیزین[13](SBC)، و حنان− کوئین[14] (HQC)لازم است که برای برآورد الگوی کوتاهمدت وقفههای مناسب p) و qها) برای متغیرها انتخاب شود. پس از انتخاب الگوی مناسب ARDL میتوان ضرایب الگوی بلندمدت را محاسبه کرد. اگر رابطه تعادلی کوتاهمدت میان متغیرها وجود داشته باشد، میتوان الگوی تصحیح خطای[15] زیر را برآورد کرد: A(L)ΔHAPt =B(L)ΔXt + (1-Π) ECTt-1+G'Zt + et (3)
که در آن A(L)= 1-a1L -a2L2-.... -apLp
و B(L)= 1-bk1L-bk2L2- .... -bkj (k=1,...,5),Π =(a1 +a2+ .... +ap) L عملگر چند جمله وقفه، G برداری از پارامترها و et جمله اختلال میباشد. در این رابطه X=(), و Δ نشاندهنده تفاضل مرتبه اول متغیر و ECTt-1 جمله تصحیح خطا و Zt برداری از متغیرهای قطعی مانند مقدار ثابت و متغیرهای برونزا با وقفههای ثابت مانند COVID19 و SAN میباشد. ضریب جمله تصحیح خطا بیانکننده سرعت حرکت بهسوی تعادل بلندمدت است. الگو برای دادههای فصلی طی دوره 1384−1401 برآورد و جهت بررسی همجمعی میان متغیرها از آزمون کرانه استفاده شده است.
نتایج
قبل از برآورد الگو ایستایی متغیرها بررسی شده است. آزمون ریشه واحد برای تفاضل مرتبه دوم متغیرها با دادههای فصلی نشان میدهد که فرضیه صفر وجود ریشه واحد برای همه متغیرها رد میشود. بهعبارتدیگر، متغیرهای بهکارگرفتهشده یا دارای درجه جمعی صفر I(0) یا یک I(1) هستند. برای برآورد الگوی کوتاهمدت وقفههای بهینه برای متغیرها با استفاده از معیار آکائیک انتخاب شده است. چون دراینالگو با ترکیبی از متغیرهای I(0) و I(1) روبهرو هستیم، از آزمون کرانه برای بررسی همجمعی استفاده و نشان داده شده که رابطه همجمعی میان متغیرهای وجود دارد.[16] همچنین نتیجه آزمون LM بروش-گادفری نشان میدهد که فرضیه صفر عدم خودهمبستگی سریالی نمیشود. همچنین، عدم رد فرضیه صفر در آزمون هاروی نشان میدهد که مشکل واریانس ناهمسانی در الگو وجود ندارد. نتایج این آزمون ها در جدول (1) ارائه شده است.
جدول (1) آزمون های خود همبستگی و واریانس ناهمسانی
(A) Breusch-Godfrey Serial Correlation LM Test- Null hypothesis: No serial correlation
منبع: محاسبات نویسندگان
نتایج برآورد الگوی بلند مدت در جدول (2) نشان میدهد که کاهش فساد و دسترسی به اینترنت نقش مهمی در افزایش شادکامی در ایران دارد. همچنین، نااطمینانی جهانی برای ایران، افزایش بیکاری، و تحریم باعث کاهش شادکامی میشود. یافتهها نشان میدهد رشد اقتصادی در ایران ضدشادکامی است که میتواند ناشی از توزیع ناعادلانه آن در زندگی مردم باشد. الگوی کوتاهمدت بیانکننده این است که کرونا و تحریم، شادکامی را کم کرده است. براساس الگوی تصحیح خطا در هر دوره 89 درصد انحراف از تعادل بلندمدت تعدیل میشود.[17]
اکنون ثبات ساختاری پارامترهای الگوی تصحیح خطا با استفاده از دو آزمون CUSUM و CUSUMSQ بررسی میشود. نتایج نشان میدهد که بیثباتی در الگو وجود ندارد. آزمون اول نشان میدهد که آیا تغییر سیستماتیک یا نظاممند در ضرایب برآوردشده وجود دارد. درصورتیکه آزمون دوم به بررسی این موضوع میپردازد که آیا پارامتر ثابت یک انحراف ناگهانی و تصادفی داشته است. نتایج این آزمونها بهترتیب در نمودارهای 1 و 2 نشان داده شده است. درصورتیکه CUSUM و CUSUMSQ از دو خط مرزی در سطح معناداری 5 درصد عبور نکند، نشان میدهد که معادله رگرسیونی درست مشخص شده است. نتیجه این آزمونها نشاندهنده ثبات الگو میباشد.
نتایج برآوردها نشان میدهد که کاهش فساد باعث افزایش شادکامی در ایران میشود. این نتیجه مشابه یافتههای تای و دیگران[18] (2014)، فلین[19] (2019)، لای و آن[20] (2020)، یان و ون[21] (2020) و بهرا و دیگران[22] (2024) است. فساد میتواند هزینههای معاملاتی را برای کسبوکارها افزایش دهد، اعتماد سیاسی را تخریب کند و ازطرق مختلف رفاه ذهنی را کاهش دهد. نتیجه نشان میدهد رشد اقتصادی در ایران ضدشادکامی است که میتواند ناشی از توزیع ناعادلانه رشد در زندگی مردم باشد. عدمقطعیت ارتباط میان درآمد و شادمانی توسط استرلین (1974) مطرح شده است. براساس برخی شواهد تجربی، افزایش درآمد تحت شرایطی ممکن است باعث افزایش شادمانی نشود؛ بهطوریکه فری و استوتزر[23](2002) این رابطه را پیچیده میدانند. یان و ون[24] (2020) نیز بر این نکته تأکید میکنند که فساد و افزایش شکاف درآمدی دو عامل اثرگذار برای کاهش احساس خوشبختی افراد هستند.
همچنین، افزایش بیکاری باعث کاهش شادکامی در ایران میشود. این یافته مشابه نتیجه کلارک و اوسوالد[25](1994)، لانچفلاور[26] (2007)، آگان، ودیگران[27] (2009)، ابونوری و عسگریزاده[28] (2013)، و سامیم و بوری[29] (2019) است. تأثیر بیکاری بر رفاه ذهنی از اهمیت برخوردار است؛ بهطوریکه لای و آن[30] (2020) نشان میدهند که کاهش بیکاری حتی میتواند بخشی از کاهش شادکامی ناشی از فساد را جبران کند.
یکی دیگر از یافتهها این است که با زیاد شدن نااطمینانی جهانی برای کشور ایران در حوزههای اقتصادی و سیاسی در کوتاهمدت و بلندمدت، احساس خوشبختی جامعه کاهش میشود. اثر مستقیم و غیرمستقیم نااطمینانی بر شادکامی ازطریق اثر روانی مانند امید به آینده و همچنین، تأثیر آن بر سرمایهگذاری، بیکاری و شرایط رفاهی و اقتصادی جامعه مطابق انتظار است. برآورد الگوی کوتاهمدت نشان می دهد که همهگیری کرونا و تحریمها باعث کاهش شادکامی شده است. بهعنوان توصیه سیاستی، افزونبر توجه به تأثیر دیگر متغیرها مانند اشتغال و رشد، لازم است که به اهمیت مبارزه با فساد، افزایش دسترسی جامعه به اینترنت و همچنین، کاهش نااطمینانی اقتصادی و سیاسی برای بهبود رفاه ذهنی جامعه توجه شود.
[1]. Subjective well-being
[2]. Happiness
تاریخ دریافت: 07/05/1403 تاریخ پذیرش: 29/05/1403
[3]. منبع داده: https://worldhappiness.report
[4]. منبع داده: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
[5]. منبع داده: https://worlduncertaintyindex.com/data/
[6]. منبع داده: ICRG که توسط Political Risk Services (PRS) Group منتشر می شود.
[7]. منبع داده های NET و UN: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
[8]. منبع داده: Syropoulos et al. (2022)
[9]. منبع داده: World Health Organization (WHO)
[10] . Pesaran & Shin
.[11] برای جزئیات به پسران و پسران (1997) مراجعه شود.
[12]. Akaike Information Criterion
[13]. Schwarz Bayesian Criterion
[14]. Hannan-Quinn Criterion
[15]. Error Correction Model (ECM)
.[16] نتایج مربوط به انتخاب وقفه های بهینه، آزمون های ایستایی، آزمون های تشخیصی، و آزمون کرانه برای همجمعی در مقاله اصلی ارائه شده است.
.[17] نتایج برآورد الگوهای کوتاه مدت و تصحیح خطا در پیوست مقاله اصلی ارائه شده است.
[18]. Tay et al.
[19]. Flavin
[20]. Li and An
[21]. Yan and Wen
[22]. Behera et al.
[23]. Frey and Stutzer
[24]. Yan and Wen
[25]. Clark & Oswald
[26]. Blanchflower
[27]. Agan et al.
[28]. Abounoori & Asgarizadeh
[29]. Sameem & Buryi
[30]. Li and An
ابونوری، اسمعیل، و اسکندری، جمال (1395). مقایسه اثرات تورم و بیکاری بر شادمانی.سیاستگذاری اقتصادی، 8(15)، 137−
افشاری، زهرا، و دهمرده، لعیا (1393). بررسی اثر فقر، نابرابری درآمد و شاخص توسعه انسانی بر شادکامی در کشورهای منتخب. تحلیلهای اقتصادی توسعه ایران، (4)2، 59−
رنجبر، همایون، سامتی، مرتضی، و صرافان، فرزانه (1396). تأثیر عوامل درآمدی و غیردرآمدی بر ارتقای شادی در کشورهای EU. اقتصاد کاربردی، (23)7، 25−
زارع، ابراهیم، ابراهیمی، مهرزاد، امینیفرد، عباس، و زارع، هاشم (1398). مطالعه اثرات غیرخطی اندازه دولت بر شادی در کشورهای درحالتوسعه و توسعهیافته با رویکرد حد آستانهای. رفاه اجتماعی، (73)19، 38−
زبیری، هدی، و صداقتکالمرزی، هانیه (1399). توسعه پایدار و شادی: آِیا سرانه مصرف انرژی بر رضایتمندی و شادی افراد جامعه مؤثر است؟. تحقیقات اقتصادی، دوره 55(4)، 852−
جعفری، محمد (1395). سنجش عوامل مؤثر بر شادکامی در کشورهای اسلامی. پژوهشنامه اقتصاد کلان، (22)11، 65−
جلیلیکامجو، پرویز، و نادمی، یونس (1398). ارزیابی رابطه بین نابرابری درآمد و نابرابری شادی، مطالعه موردی: ایران. سیاستگذاری اقتصادی، (21)11، 101−
حسابی، حدیث، خورسندی، مرتضی، عباسینژاد، حسین، و دهقان شورکند، حسن (1397). اثر عملکرد محیطزیست بر شادی: تحلیل بین کشوری. مدلسازی اقتصادی، (2)12، 72−
خورسندی، مرتضی، و علیبابایی، نسترن (1395). بیکاری بدتر است یا تورم؟ مقایسه اثر بیکاری و تورم بر شادی. پژوهشنامه اقتصادی، (63)16، 24−
شیشهگری، طه، و غفاری، فرهاد (1403). در جستجوی شادمانی: ساختار شادمانی براساس عوامل اقتصادی و غیراقتصادی. تحقیقات اقتصادی،59(1)، 116−
صداقتکالمرزی، هانیه، فتاحی، شهرام، و سهیلی، کیومرث (1399). رانت نفت: شادیآفرین یا محنتبار؟. فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی، (4)5، 31−
عبدی، حمزه (1391). سعادت و شادکامی: درآمدی بر سعادتمندی از دیدگاه اسلام با رویکرد روانشناسی مثبتگرا. قم: دارالحدیث.
عظیمی، رضا (1400). بررسی رابطۀ میزان دموکراسی و احساس شادکامی؛ مطالعۀ مقطعی−ملی.جامعهشناسی کاربردی، (1)32، 155−
فرجیدیزجی، سجاد، ضیغمیدهاقانی، فاطمه، و صادقی سقدل، حسین (1402). اثرات رانت منابع طبیعی و حکمرانی خوب بر شادکامی در کشورهای منتخب (رویکرد گشتاور تعمیمیافته). اقتصاد مقداری، (2)20، 31−
کاوند، علی، و نادمی، یونس (1400). درجه باز بودن تجاری و شادی در کشورهای منتخب درحالتوسعه. فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی، (2)6، 117−
کریمی، محمدشریف، حیدریان، مریم، و حشمتی دایاری، الهام (1400). بررسی منحنی کوزنتس شادی و محاسبه شاخص شادی در استانهای ایران. جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، (2)10، 157−
محمدیان منصور، صاحبه، گلخندان، ابوالقاسم، خوانساری، مجتبی، و گلخندان، داود (1394). تحلیل عوامل اجتماعی−اقتصادی مؤثر بر شادی (یک تحلیل اقتصادسنجی با درنظر گرفتن محدودیتهای مذهبی). برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، (25)6، 163−
منصف، عبدالعلی، معلمی، مژگان، بیابانی، جهانگیر، نجاتی، مهدی، و طاهریزاده اناریپور، جواد (1398). بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر شادی در کشورهای منتخب: رهیافت رگرسیون آستانهای پانل. پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی،(36)9، 34−
مومنیمهموئی، فاطمه و رزمی، محمدجواد (1401). رابطه اندازه دولت با شادکامی. رفاه اجتماعی، (87)22، 73−
میکائیلی، جعفر، خورسندی، مرتضی، و الساداتهمایونی، فاطمه (1396). بررسی نقش عوامل اجتماعی−اقتصادی مؤثر بر شادی (مطالعه موردی جمعیت فعال شهر تهران). پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، (12)4، 41−
نادمی، یونس، و جلیلی کامجو، پرویز (1397). ارزیابی تأثیر فقر مطلق و نسبی بر نابرابری شادی در ایران. مدلسازی اقتصادی، (1)12، 26−
Abounoori, E., & Asgarizadeh, D. (2013). Macroeconomic factors affecting happiness. International Journal of Business and Development Studies, 5(1). 5−
Afesorgbor, S. K. (2021). Sanctioned to starve? The impact of economic sanctions on food security in targeted states. In Research Handbook on Economic Sanctions. Edward Elgar Publishing.
Agan, Y., Sevinc, E., & Orhan, M. (2009). Impact of main macroeconomic indicators on happiness. European Journal of Economic and Political Studies, 2(2), 13−
Argyle, M. (1999). Causes and correlates of happiness. In: Kahneman, D., Diener E., Schwarz, N. (eds) Well−being: the foundations of hedonic psychology. Russell Sage Foundation, New York, pp. 353–373.
Argyle, M. (2001). The psychology of happiness (2nd ed.). Routledge, London.
Behera, D. K., Rahut, D. B., Padmaja, M., & Dash, A. K. (2024). Socioeconomic Determinants of Happiness: Empirical Evidence from Developed and Developing Countries. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 109, 102187.
Blanchflower, D. G. (2007). Is Unemployment more Costly than Inflation?, Working Paper, No. 13505, National Bureau of Economic Research.
Clark, A. & Oswald, A. (1994). "Unhappiness and Unemployment." Economic Journal, 104 (424): 648-659.
Diener, E. & Lucas, R. (1999). Personality and subjective well−being. In: Kahneman, D., Diener, E. and Schwarz, N., Eds., Foundations of Hedonic Psychology, Russell Sage, New York, 213−
Dreze, J., & Gazdar, H. (1992). Hunger and poverty in Iraq, 1991. World Development, 20(7), 921−
Easterlin, R. A. (1974) ). Does economic growth improve the human lot? Some empirical evidence. In David, P. A. and Reder, M. W. (Eds.), Nations and Households in Economic Growth, Academic Press.
Flavin, P. (2019). State government public goods spending and citizens' quality of life. Social science research, 78, 28−
Frey, B. S. & Stutzer, A. (2002). Happiness and Economics. Princeton and Oxford: Princeton University Pres.
Ghorbani Dastgerdi, H., Yusof, Z. B., & Shahbaz, M. (2018). Nexus between economic sanctions and inflation: a case study in Iran. Applied Economics, 50(49), 5316−
Joshanloo, M. (2013). A Comparison of Western and Islamic Conceptions of Happiness. Journal of Happiness Studies, 14, 1857–1874. https://doi.org/10.1007/s10902-012-9406-7
Lee, S. J. (2022). Public Happiness, Springer Cham, Switzerland AG. https://doi.org/10.1007/ 978−3 −030−89643−0
Li, Q., & An, L. (2020). Corruption Takes Away Happiness: Evidence from a Cross−National Study. Journal of Happiness Studies, 21(2), 485−
Lim, H. E., Shaw, D., Liao, P. S., & Duan, H. (2020). The effects of income on happiness in East and South Asia: Societal values matter? Journal of Happiness Studies, 21(2), 391−
Nasr, S. H. (2014). Happiness and the attainment of happiness: An Islamic perspective. Journal of Law and Religion, 29(1), 76–91. doi:10.1017/jlr.2013.18
Paleologou, S. M. (2022). Happiness, democracy, and socio−economic conditions: Evidence from a difference GMM estimator. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 101945.
Patwari, P., & Grover, S. S. (2022). Relationship Between Subjective Happiness and Social Media Usage: Self−Esteem as a Mediator. International Journal of Indian Psychȯlogy, 10(2). https://doi.org/10.25215/1002.062.
Peksen, D. (2011). Economic sanctions and human security: the public health effect of economic sanctions. Foreign Policy Analysis, 7(3), 237−
Pesaran, M. H. & Pesaran, B. (1997). Working With Microfit 4.0: Interactive Econometric Analysis (Oxford: Oxford University Press)
Pesaran, M.H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001) “Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationship,” Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. https://doi.org/10.1002/jae.616.
Phu, B., & Gow, A. J. (2019). Facebook use and its association with subjective happiness and loneliness. Computers in Human Behavior, 92, 151−
Sameem, S., & Buryi, P. (2019). Impact of unemployment on happiness in the United States. Applied Economics Letters, 26(12), 1049−
Shahama, A., Patel, A., Carson, J. & Abdel−Khalek, A.M. (2022). The pursuit of happiness within Islam: a systematic review of two decades of research on religiosity and happiness in Islamic groups, Mental Health, Religion & Culture, 25(7), 629−651, DOI: 10.1080/13674676.2022.2028748
Tay, L., Herian, M. N., & Diener, E. (2014). Detrimental effects of corruption and subjective well−being: Whether, how, and when. Social Psychological and Personality Science, 5(7), 751−
Tov, W., & Diener, E. (2007). Culture and subjective well− In S. Kitayama & D. Cohen (Eds.), Handbook of cultural psychology (pp. 691−713). New York: Guilford.
Yan, B., & Wen, B. (2020). Income inequality, corruption and subjective well−being. Applied Economics, 52(12), 1311−
اسلاملوییان, کریم, & کهرمی, حمید. (1403). تأثیر فساد، نااطمینانی، اینترنت و بحران کوید 19 بر شادکامی؛ مورد ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 21(41), 49-95. doi: 10.30471/iee.2024.10304.2432
MLA
کریم اسلاملوییان; حمید کهرمی. "تأثیر فساد، نااطمینانی، اینترنت و بحران کوید 19 بر شادکامی؛ مورد ایران". جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 21, 41, 1403, 49-95. doi: 10.30471/iee.2024.10304.2432
HARVARD
اسلاملوییان, کریم, کهرمی, حمید. (1403). 'تأثیر فساد، نااطمینانی، اینترنت و بحران کوید 19 بر شادکامی؛ مورد ایران', جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 21(41), pp. 49-95. doi: 10.30471/iee.2024.10304.2432
VANCOUVER
اسلاملوییان, کریم, کهرمی, حمید. تأثیر فساد، نااطمینانی، اینترنت و بحران کوید 19 بر شادکامی؛ مورد ایران. جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی, 1403; 21(41): 49-95. doi: 10.30471/iee.2024.10304.2432