تحلیل فقهی ترکیب قراردادها در طراحی ابزارهای مالی اسلامی بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه مدیریت مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

گسترش و پیچیدگی بازارهای مالی، ضرورت طراحی و توسعه ابزارهای مالی جدید مبتنی بر ترکیبی از قراردادها را دوچندان کرده است. امروزه ترکیب قراردادها یک سازوکار بالقوه در طراحی و توسعه محصولات و خدمات مالی اسلامی محسوب می‌شود. با این حال ترکیب قراردادها گاهی منجر به اشکالات و شبهات شرعی نظیر ربا، غرر، قمار و ... می شود. این پژوهش در صدد است چهارچوبی فقهی جهت ترکیب قراردادها ارائه نموده تا مبتنی بر آن ابزارها و محصولات مالی اسلامی طراحی گردد.

پژوهش حاضر دارای رویکرد کیفی بوده، از منظر هدف کاربردی و از منظر نحوه گردآوری داده‌ها، توصیفی تحلیلی محسوب می‌شود. در این پژوهش، با بررسی متون فقهی و پژوهش‌ها و استانداردهای بین‌المللی، معیارهایی برای ترکیب قراردادها استخراج می‌گردد، سپس مصادیق ترکیب قراردادها در ابزارها و محصولات مالی اسلامی شناسایی شده و تحقق این معیارها در قراردادهای ترکیبی، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن ادریس حلّى، محمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. چاپ دوم، قم: دفتـر انتـشارات اسلامى.
  2. آیین‌نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت (1398). مصوب هیئت وزیران.
  3. بحرانى، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره. چاپ اول، قم: دفتر انتـشارات اسلامى.
  4. بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن (1377). توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر ازمراجع معظم تقلید. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  5. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن (1409 ق). وسائل‌الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت.
  6. حلّى (محقق)، جمال‌الدین احمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  7. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف (1413 ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  8. خویی، سیدابوالقاسم (بی‌تا). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینة العلم.
  9. دبیرخانه کمیته تخصصی فقهی (1401). مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. تهران: انتشارات بورس وابسته به شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس. https://rdis.seo.ir/fa/common/pub-detail/284 .
  10. دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد در بورس کالای ایران. (1392).
  11. دستورالعمل انتشار اوراق اجاره (1390). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  12. دستورالعمل انتشار اوراق بیمه اتکایی (1397). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  13. دستورالعمل انتشار اوراق سفارش ساخت (1392). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  14. دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه (1390). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  15. دستورالعمل انتشار اوراق مضاربه (1397). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  16. دستورالعمل انتشار اوراق منفعت (1396). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  17. دستورالعمل انتشار اوراق وکالت (1398). مصوب سازمان بورس و اوراق بهادار.
  18. شهید ثانی، زین‌الدین ‌بن ‌علی (1410ق). الروضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیة. چاپ اوّل. قم: کتابفروشی داوری.
  19. صدر، سیدمحمدباقر (1401ق). البنـک اللاربـوی فـی الاسـلام. چاپ هفتم، بیـروت: دارالتعـارف للمطبوعات.
  20. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق). اقتصادنا. چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  21. طباطبائی، سیدعلی (1418 ق). ریاض‌المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: مؤسسه آل‌البیتb لاحیاء التراث.
  22. طوسی، محمدبن‌حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الأمامیّة. چاپ سوّم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفری.
  23. عاملی (شهید ثانى)، زین‌الدین (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقـیح شـرائع الإسـلام. چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
  24. فاضل محمدصادق، و حبیبیان نقیبی، مجید (1398). تحلیل فقهی «ترکیب سلف موازی و حواله» در «اوراق سلف موازی استاندارد». سیاست های مالی و اقتصادی. ۷ (۲۸)، ۹۱−۱۰۹.
  25. کاتوزیان، ناصر (1374). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، بهمن برنا.
  26. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1396 و 1397). مصوبات اوراق وکالت، جلسات شماره 162، 163، 175 و 176. https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/43.
  27. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1395). مصوبات اوراق منفعت، جلسات شماره 128 و 129. https://rdis.seo.ir/fa/category/list/40/?pub_type=49
  28. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1400). مصوبات اوراق سلف، جلسات شماره 238، 239 و 240. https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/40.
  29. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1398). تسویه زودتر از موعد اوراق اجاره، جلسات شماره 203. https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/11
  30. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1403). مصوبات بازخرید اوراق مرابحه دولتی، جلسات شماره 284 و 285.

 https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/80.

  1. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. (1386). مصوبات اوراق اجاره. جلسه شماره 5. https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/9 .
  2. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. (1390). مصوبات اوراق سلف، جلسات شماره 54،56 و 57.

 https://rdis.seo.ir/fa/category/list/40/?pub_type=73 .

  1. کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار. (1401). مصوبات اوراق سلف. جلسات شماره 260 و 262. https://rdis.seo.ir/fa/committee/committee-pub-detail/40.
  2. کرکـى (محقـق)، علـى (1414ق). جـامع المقاصـد فـی شـرح القواعـد. چاپ دوم، قـم: مؤسـسه آل‌البیتb.
  3. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1386). تحریر الوسیله، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: انتشارات دارالعلم.
  4. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1391). رساله توضیح‌المسائل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
  5. همدانی، رضابن محمدهادی (1376). مصباح‌الفقیه. چاپ اول. قم: المؤسسه الجعفریه لاحیاء التراث.
  6. AAOIFI (2010). Shariah Standard No. (25): Combination of Contracts, Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Available at https://aaoifi.com/ss−25−combination−of−contracts/?lang=en.
  7. Abozaid, A. (2022). Maqasid Analysis of Shariah Rule Pertaining to Combining Contracts Together. Journal of College of Sharia & Amp; Islamic Studies, 40(2). https://doi.org/10.29117/jcsis.2022.0336.
  8. Arbouna, Mohammed. (2007). the combination of contracts in Shariah: A possible mechanism for product development in Islamic banking and finance. Thunderbird International Business Review. 49(3). 341 − 10.1002/tie.20147.
  9. Bank Negara Malaysia. (2010). Shariah Resolutions in Islamic Finance. Second Edition, Shariah Advisory Council of Bank Negara Malaysia. https://www.islamicfinance.com/wp-content/uploads/2015/01/Shariah-Resolutions-2nd-Edition-En.pdf.
  10. Bloomberg & ISRA (2014). Hybrid Sukuk: an Overview, Fatawa in Islamic Finance.
  11. Harrieti, Nun (2018). The Use of Hybrid Contract in the Innovation of Islamic Banking Product. Hasanuddin Law Review. 4(1), 68−
  12. ISRA (2015). Islamic Capital Market: Principles and Practices, International Sharī’ah Research Academy (ISRA) and Securities Commission (SC) Malaysia.
  13. ISRA (2017), Ṣukūk: Principles and Practices, International Sharī’ah Research Academy (ISRA) and Securities Commission (SC) Malaysia.
  14. Maksum, Muhammad. (2018). the Sharia Compliance of Islamic Multi Contract in Islamic Banking. Advances in Social Science, Education and Humanities Research. 162, 154− 10.2991/iclj−17.2018.32.
  15. Rahman, Md. Habibur & Osmani, Noor Mohammad. (2021). Combination of Contracts in Islamic Finance Practices in the Light of Hadith on Prohibition of ‘Two Contracts in One Contract’ (Bay’atan fi Bay’ah): A Shari’ah Investigation, E−Proceeding ICMAS, 1(1), 1−
  16. Razak, Shahrul Azman Abd. (2016). Combination of contracts in Islamic finance: a synthesis. ISRA, International Journal of Islamic Finance, Kuala Lumpur. 8(2), 51−77.
  17. Sastra Mihajat M. I. (20172015). Hybrid Contract in Islamic Banking and Finance: A Proposed Shariah Principles and Parameters for Product Development, EJBM−Special Issue: Islamic Management and Business, 7 (16). 89−
  18. Securities Commission Malaysia (2023), Resolutions of the Shariah Advisory Council of the Securities Commission Malaysia, Securities Commission Malaysia. https://www.sc.com.my/api/documentms/download.ashx?id=83f46cef-97ee-4c9f-993d-d710ff9b600b.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار