مقایسه تطبیقی شاخص‌های رفاه

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد اقتصاد اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

مقدمه و اهداف: رفاه دارای مفهومی گسترده و پیچیده است که برای نظریه‌پردازی درباره آن، نیازمند توجه وسیعی به فرآیند‌ها و فعالیت‌های اجتماعی در سطوح مختلف خانواده، دوستان، بازار کار، مؤسسات دولتی و غیردولتی و فعالیت‌های آموزشی، تفریحی و... می‌باشد. رفاه از مفاهیم بنیادین علم اقتصاد و از مباحث مهم اقتصادی- اجتماعی می‌باشد که از گذشته تاکنون در مکاتب علمی، متون اقتصادی مجامع و سازمان‌ها مطرح شده است. ازسوی‌دیگر، در کشورهای توسعه‌یافته، یکی از هدف‌های مهم سیاست‌گذاران اقتصادی ارتقای کیفیت، استاندارد و سطح رفاه زندگی در جامعه است. در کشور‌های درحال‌توسعه فقط رشد اقتصادی هدف تلقی نمی‌شود؛ بلکه این کشورها همگام با کشور‌های توسعه‌یافته، افزایش رفاه اجتماعی را یکی از هدف‌های اصلی و از معیارهای توسعه‌یافتگی در نظر می‌گیرند (صادقی و همکاران، 1389، ص 144).
اندازه‌گیری رفاه، از پایه‌های سیاست‌ عمومی جوامع به شمار می‌رود و همچنین، یکی از ویژگی‌های توسعه‌یافتگی قلمداد می‌شود. وضعیت شاخص رفاه و روش‌های اندازه‌گیری آن می‌تواند در تشخیص انطباق آن با واقعیت جامعه نقشی بسزا داشته باشد و ازطرفی، کنار هم قرار دادن دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران موجب آشکار شدن هرچه بیشتر تفاوت‌ها و شباهت‌های آنان در مبحث رفاه و اندازه‌گیری شاخص‌ آن می‌شود. بررسی پیشینه پژوهش نشان می‌دهد اگرچه تاکنون مطالعاتی درزمینه روش‌های اندازه‌گیری شاخص رفاه صورت پذیرفته است؛ ازقبیل پژوهش شارپ در سال 1999 که پنج شاخص ترکیبی رفاه را با 22 متغیر بررسی کرده است؛ اما تاکنون مطالعه‌ای در گستره زبانی فارسی درخصوص مقایسه تطبیقی روش‌های اندازه‌گیری شاخص رفاه و تعیین نقاط قوت، ضعف و طبقه‌بندی آنها انجام نشده است. پژوهش حاضر به بررسی 9 شاخص ترکیبی رفاه با 46 متغیر پرداخته که از تفاوت‌های آن با مطالعات قبلی از این حیث می‌باشد.
روش: اقتضای مسئله و سؤال اصلی این مقاله، مطالعه‌ای تحلیلی و مقایسه‌ای - تطبیقی است که با روش کتابخانه‌ای و اسنادی ضمن مروری جامع بر ادبیات رفاه و شاخص، به مقایسه مؤلفه‌های شاخص‌های ترکیبی و یافتن نقاط اشتراک و افتراق بین آنها و فراوانی نقاط تلاقی پرداخته است که از مقایسه تطبیقی می‌توان برای جهت‌گیری‌های سیاستی و زمینه‌سازی برای فراهم کردن داده‌های لازم ملی جهت اتخاذ سیاست‌های عمومی مناسب توسط متخصصان استفاده کرد.
به‌منظور یافتن نقاط اشتراک و افتراق شاخص‌های ترکیبی اندازه‌گیری رفاه، ابتدا به معرفی جداگانه هریک می‌پردازیم و سپس با تمرکز بر متغیر‌های شاخص‌ها گستردگی مؤلفه‌ها را با یکدیگر در بوته بررسی قرار می‌دهیم.
نتایج: نتایج نشان‌دهنده این است که شاخص رفاه لگاتوم بیشترین مؤلفه را در بین شاخص‌های مقایسه شده داراست و آموزش، بهداشت، بیکاری، توزیع درآمد، بدهی خارجی و آلودگی از مؤلفه‌های پرتکرار در بین شاخص‌های ترکیبی بوده‌اند و متغیرهایی مانند تحریم در اندازه‌گیری رفاه نادیده گرفته شده‌اند. همچنین، استاندارد‌های تعریف‌شده برای شاخص‌های رفاه دچار کاستی‌هایی بوده و دارای پیش‌داوری‌های ارزشی ذهنی است.
بحث و نتیجه‌گیری: ازآنجایی‌که هدف پژوهش مقایسه تطبیقی روش‌های اندازه‌گیری شاخص رفاه بوده است، مهم‌ترین شاخص‌های ترکیبی معرفی شده است که شامل شاخص رفاه اقتصادی، شاخص میزان رفاه اقتصادی، شاخص پیشرفت واقعی، شاخص سلامت اجتماعی، شاخص استاندارد زندگی، شاخص توسعه انسانی، شاخص کیفیت زندگی، شاخص پیشرفت اجتماعی و درنهایت شاخص لگاتوم می‌باشند. پس از بیان شاخص‌ها معیارهایی مانند هدف سیاست عمومی، دارای پایه و اساس مناسب از نظر تئوری اقتصادی و اجتماعی، امکان تفکیک‌پذیری، توانایی سازگاری با سری‌های زمانی، اطمینان و اعتبار شاخص ترکیبی و اجزا و سودمندی برای سیاست‌گذاران برای ارزیابی شاخص‌های ترکیبی بهکار گرفته‌شده که براساس نظر شارپ، از نظر میانگین رتبه‌بندی، شاخص رفاه اقتصادی به‌عنوان شاخصی معرفی می‌شود که شش معیار مورد بحث را به بهترین وجه رعایت می‌کند و پس از آن شاخص سلامت اجتماعی، شاخص پیشرفت اجتماعی، شاخص میزان رفاه اقتصادی و درنهایت شاخص استاندارد زندگی در رتبه‌های بعدی قرار دارد. شاخص لگاتوم که در مؤسسه لگاتوم ایجاد شده بیشترین دربرگیرندگی از جهت ابعاد رفاه را داراست. به همین جهت در جدول شماره 11 با 46 متغیر به مقایسه شاخص‌های ترکیبی یادشده پرداخته شد که شاخص لگاتوم، شاخص رفاه اقتصادی رتبه‌های نخست و شاخص توسعه انسانی در رتبه انتهایی قرار گرفته است. آموزش و سلامت از مهم‌ترین متغیرهایی بودند که بیشترین فراوانی را در بین شاخص‌های یادشده داشتند که نشان از اهمیت آنان در سنجش رفاه دارد و همچنین، متغیر‌هایی مانند تحریم در روش‌های اندازه‌گیری شاخص رفاه دیده نمی‌شود.
اعلامیه تعارض منافع: نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافعی برای اعلام موارد مرتبط با محتوای این مقاله ندارند.
قدردانی‌ها: ما از داوران ناشناس برای نظرات مفیدشان که تا حد زیادی به بهبود کار ما کمک می‌کنند، تشکر می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها


  1. بابازاده‌خراسانی، بهزاد (1389). «شاخص‌های اندازه‌گیری رفاه». مجله تازه‌های اقتصاد، 128(8)، 56-51 .
  2. ‌پورسنگاچین، فرزام، صالحی، اسماعیل و محمدرضا مثنوی (1389). «مقایسه تطبیقی-تحلیلی روش‌های سنجش توسعه ‌پایدار». مجله پژوهش‌های محیط‌زیست، 1(1)، 82-
  3. پیغامی، عادل، و منصوری، سمانه (1393). «مطالعه تطبیقی ادبیات اقتصاد تاب‌آور و برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی، ارائه یک مدل مفهومی ترکیبی». فصلنامه آفاق امنیت، 7(25)، 89-
  4. جعفری‌صمیمی، احمد و محمدرضا حسینی (1389). «برآورد و ارزیابی رفاه اقتصادی با استفاده از شاخص ترکیبی CIEWB». فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، 14(42)، 101-
  5. دهخدا، علی‌اکبر (1325). لغت‌نامه دهخدا. تهران: چاپ مجلس.
  6. زاهدی اصل، محمد (1381). مبانی رفاه اجتماعی. تهران: انتشارات علامه طباطبایی.
  7. سبحانی، صادق (1394). «مفهوم شناسی رفاه در اقتصاد خرد: تحلیل مقایسه‌ای دیدگاه اقتصاد اسلامی و متعارف». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادقj.
  8. صادقی، حسین، عصاری، عباس و ارشک مسائلی (1389). «رویکردی نو به برآورد شاخص رفاه در ایران با استفاده از منطق فازی طی سال‌های 1385-1353». پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار، 10(4)، 166-
  9. عربی، سیدهادی (1390). «بررسی تطبیقی نظریه‌ای رفاه و بهروزی». جستارهای اقتصادی، 15(8)، 87-
  10. عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات راه رشد.
  11. فیتزپتریک، تونی (1381). نظریه رفاه (سیاست اجتماعی چیست؟). ترجمه هرمز همایون‌پور. تهران، انتشارات مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
  12. فیض‌زاده، علی و سعید مدنی (1379). «تأمین اجتماعی و رفاه اجتماعی: (شاخص‌شناسی برای تبیین و سنجش)». فصلنامه تأمین اجتماعی، 2(4)، 232-
  13. لشکری، محمد (1377). «شاخص‌های رفاه اجتماعی». مجله اقتصاد سیاسی، 131 و132، 227-
  14. معین، محمد (1382). فرهنگ فارسی معین. تهران: نشر ندا.
  15. مهرائی، پدرام (1397). «شاخص‌های جهانی مرتبط با کیفیت زندگی». مجله هفت شهر، 61، 271-
  16. هزارجریبی، جعفر و رضا صفری‌شالی (1391). آناتومی رفاه اجتماعی. تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
  17. Amīd, H. (2010). Amīd Persian Dictionary. Tehran: h-e-Roshd.{ In Persian}
  18. Andrew, A. (2019). Measuring welfare Beyond GDP. National Institute Economic Review. (, l1 (249)l1., 3-16.
  19. Arabī, S. H. (2011). Theories of Walfare and Happiness: A Comparative Study. Journal of Economic Essays; an Islamic Approach, 8(15), 61-87. https://iee.rihu.ac.ir/article_240.html .{ In Persian}
  20. Babazadeh Khorasānī, B. (2010). Indicators to measure well-being. Economics News. 128(8), 51-56. https://www.magiran.com/p796642 { In Persian}
  21. Dehkhodā, A. A. (1946). Dehkhodā Dictionary. Tehran: Majlīs Research Center Publication.
  22. Feyz'zade, A., & Madanī, S. (2001). Social Security and Social Welfare: An Indicator for Explanation and Measurement. Social Security Journal, 2(4), 209-232. https://qjo.ssor.ir/article_60276.html { In Persian}
  23. Fitzpatrick, T. (2002). Welfare Theory: An Introduction to the Theoretical Debates in Social Policy (Translated by: H. Homayoun'pour). Tehran: Higher Institute for Social Security Research. {In Persian}
  24. Hezārjaribī,, & Safarishalī, R. (2012). Anatomy of social welfare. Tehran: mi̓ah va Farhang Publication { In Persian}
  25. Ja‘farī Samimī, A., & Hosseini, M. R. (2010). Economic Welfare in Iran: An application of Composite Index of Economic Well-Being (CIEWB). Iranian Journal of Economic Research, 14(42), 101-122. https://ijer.atu.ac.ir/article_3959.html { In Persian}
  26. Lashkarī, M. (1998). Social welfare indicators. Political and Economic Information, 131 and 132, 214-227. http://noo.rs/1RJHF { In Persian}
  27. Mehrā‘ī, P. (2018). International Indices Related to Quality of Life. Journal of Haft Shahr, 61, 267-271. https://www.magiran.com/p1899209{ In Persian}
  28. Mo'in, M. (2012). Mo'in Encyclopedic Dictionary. Tehran: Nedā Publication. { In Persian}
  29. Nordhaus, W. & Tobin, J.(1972). Is Growth Obsolete?. The measurement of economic and social performance, (pp. 509-564). 1973, National Bureau of Economic Research, Inc
  30. OECD (2008). Handbook on Constructing Composite Indicators Methodology and user guide.
  31. Osber, L. & Sharpe, A. (2002). The Index of Economic Well-Being: An Overview. Revised version of a paper presented at the National Conference on Sustainable Development Indicators organized by the National Round Table on the Environment and the Economy, 1-88 .
  32. Osberg, L. (1985). The Measurement of Economic Well-Being. in Approaches to Economic Well-Being. , (26).), 49-89.
  33. Peyghāmī, A., & Mansōrī, S. (2014). Comparative study of the literature on resilient economics and social welfare planning: Proposing a combined conceptual model. Security Horizons, 7(25), 89-114. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25381857.1393.7.25.4.5 { In Persian}
  34. Pōurasghar Sangāchīn, F. & Sālehī, E. & Masnavī, R. (2010) (2010). Comparing Sustainable Development Evaluation Methods Using Composite Indicators (Case Study of Iran's Provinces). Environmental Researches, 1(1), 67-82. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20089597.1392.4.7.6.8 { In Persian}
  35. Sādeghī H, As'sārī A, Masā̛elī A. (2010). Introducing a New Approach to Estimate Welfare Index in Iran: Using Fuzzy Logic Approach. QJER 2011; 10 (4):143-166. http://ecor.modares.ac.ir/article-18-5714-fa.html{ In Persian}
  36. Sharpe, A. (1999). A Survey of Indicators of Economic and Social Well-Being. Paper prepared by the Centre for the Study of Living Standards for Canadian Policy Research Networks. www.csls.ca under reports.
  37. Sobhānī, S. (2015). The Concept of Welfare in Microeconomics: A Comparative Analysis of Islamic and Conventional Economics (Master’s thesis). Imām Sādīq University. { In Persian}
  38. United Nations. (2019). Guidelines on producing leading, composite and sentiment indicators.
  39. Veenhoven, R. (2007). Subjective Measures of Well-Bing, Human Well-Being, 214-239.
  40. Veenhoven, R. (2002). Why Social Policy Needs Subjective, Indicators. Social Indicators Research, (58), 33–46.

Zāhedī 'āsl, M. (2002). Foundations of social welfare. Tehran: Allameh Tabatabai Publishing. { In Persian}