واکاوی معناشناختی «عقد مخاطره» و صحت‌سنجی تقسیم «غرر» به ذاتی و عرضی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید مطهری(ره)

2 دانشجوی دکتری رشته فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری(ره)

10.30471/iee.2024.10306.2433

چکیده

«عقد مخاطره» اصطلاحی جدید و عنوانی کلی است که در کلام برخی از دانشمندان به کار رفته اما جایگاه آن به‌عنوان یک ماهیت مستقل حقوقی چندان روشن نشده است، هرچند در نگاه ابتدایی می‌توان آن را عقدی دانست که همواره در انعقاد آن‌ دست‌کم برای یکی از طرف‌های قرارداد خطر و ریسک انجام معامله وجود دارد. از سوی دیگر برخی از فقها و حقوقدانان غرر را در یک تقسیم‌بندی نوینی به «ذاتی» و «عرضی» منقسم کرده، تنها وجود غرر عرضی را موجب بطلان معامله دانسته‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال آن است که روشن سازد اولاً معیارهای تحقق عقد مخاطره چیست و آیا ریسک موجود در آن متعارف است یا غیرمتعارف؟ ثانیاً برفرض صحت تقسیم غرر به ذاتی و عرضی، عقد مخاطره با کدامیک از این دو قسم همسانی معنایی دارد؟ این پژوهش نشان می‌دهد به کار بردن عنوان «عقد مخاطره» برای عقودی که دارای ریسک متعارف و معقول‌اند، مناسب نیست. به‌علاوه، تقسیم غرر به ذاتی و عرضی نیز تقسیم مناسبی به‌حساب نمی‌آید؛ زیرا با بررسی اصطلاح غرر در منابع، به دست می‌آید که غرر همواره بار معنایی منفی داشته و عاملی برای بطلان عقد بوده است، ازهمین‌روی عنوان غرر اساساً قابل‌اطلاق بر ریسک متعارف و مباح نبوده تا بتوان آن را نوعی از انواع غرر به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها