تأثیر برخی سیاست‌های اقتصادی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران با تأکید بر نقش زکات؛ یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی نئوکینزی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشته اقتصاد، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 گروه اقتصاد، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

3 گروه مدیریت مالی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

یکی از چالش‌های اساسی در اقتصاد، بی‌ثباتی ناشی از تورم است که به‌ویژه تحت‌تأثیر تکانه‌های طرف تقاضا و عرضه قرار دارد. این پدیده اقتصادی می‌تواند ارزش واقعی دستمزدها و دارایی‌های گروه‌های کم‌درآمد را نسبت به گروه‌های پردرآمد به‌شدت کاهش دهد. نابرابری در توزیع درآمد، که ناشی از عوامل متعدد اقتصادی است، می‌تواند به ایجاد فاصله طبقاتی و عدم توانایی برخی افراد در پس‌انداز و مشارکت در تولید ازطریق انباشت سرمایه منجر شود. در این راستا، مالیات به‌عنوان ابزاری برای تثبیت اقتصادی و بازگرداندن متغیرهای اقتصادی به مسیر تعادلی شناخته می‌شود؛ اما ممکن است عوارض منفی نیز داشته باشد.
زکات نقدین در اسلام از کنز‎کنندگان دریافت می‌شود که دارایی‌های خود را انباشته کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده توجه اسلام به عدالت اقتصادی است؛ زیرا زکات به کاهش نابرابری کمک و افراد را به سرمایه‌گذاری و گردش اقتصادی تشویق می‌کند. در نتیجه، زکات ابزاری برای تقویت پویایی اقتصادی است. زکات به‌عنوان یکی از اصول اسلامی، نه‎تنها موجب کاهش نابرابری می‌شود، بلکه افراد را تشویق می‌کند تا دارایی‌های خود را به‌جای احتکار در مسیر تولید و گردش اقتصادی قرار دهند.
این پژوهش با هدف بررسی نقش زکات در تأثیرگذاری بر سیاست‌های اقتصادی و متغیرهای کلان اقتصاد ایران درچهارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی نئوکینزی طراحی شده است. اهداف اصلی این پژوهش شامل تحلیل تأثیر زکات بر توزیع درآمد، بررسی آثار آن بر ثبات اقتصادی و ارزیابی نقش آن در کاهش نابرابری درآمدی است. با توجه به اهمیت زکات در اسلام و تأثیرات مثبت آن بر جامعه، انتظار می‌رود که نتایج این پژوهش بتواند راهکارهای مؤثری برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارائه دهد.
روش
برای تحلیل اطلاعات و دستیابی به اهداف پژوهش، از مدل‌سازی تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE) استفاده می‌شود. این مدل به پیروی از پژوهش‌های کاستا (2018) طراحی شده و به‌دلیل قابلیت‌های پویای خود، امکان بررسی تعاملات اقتصادی و اثرات سیاست‌های مالی و پولی را فراهم می‌کند. DSGE به تبیین پدیده‌های کلان اقتصادی مانند رشد و چرخه‌های تجاری کمک می‌کند. این مدل به بررسی تعاملات بین خانوارها، مصرف‌کنندگان، بنگاه‌ها، دولت و مقام پولی می‌پردازد. در این چهارچوب، چند فرض اساسی در نظر گرفته شده است:
فرض اول، به پرداخت زکات توسط بخشی از خانوارها اشاره دارد که تحت‌تأثیر آموزه‌های اسلامی به وظیفه دینی خود عمل می‌کنند. فرض دوم، بر اختیاری بودن زکات تأکید دارد؛ یعنی انتقال وجوه زکات از زکات‌دهندگان به زکات‌گیرندگان بدون دخالت دولت انجام می‌شود و بنابراین، دولت نمی‌تواند از زکات به‌عنوان ابزاری برای سیاست مالی استفاده کند. فرض سوم، شامل معنای عام زکات است که موارد نه‌گانه، زکات فطره، خمس، کفارات و انفاق را دربرمی‌گیرد. فرض چهارم، طراحی مدل براساس نظریه غیرمشهور فقهاست که شامل موارد بیشتری نسبت به نظریه مشهور می‌شود. فرض پنجم، نرخ متوسط زکات 5/2 درصد در نظر گرفته شده و دو سناریوی 5 و 10 درصد برای مقایسه آثار آن بر مصرف و اقتصاد وارد مدل شده است. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر زکات بر متغیرهای کلان اقتصادی و رفتار مصرف در اقتصاد ایران انجام می‌شود.
انتظار می‌رود نتایج آن به درک بهتر نقش زکات در تثبیت اقتصادی کمک کند و راهکارهای مؤثری برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارائه دهد. در بخش کالیبراسیون، نتایج مربوط به مقداردهی پارامترهای ساختاری الگو و محاسبه مقادیر باثبات متغیرها ارائه می‌شود. برخی ضرایب از مطالعات پیشین و برخی دیگر با استفاده از داده‌های فصلی بانک مرکزی برای سال‌های 1379 تا 1401 محاسبه شده‌اند. روندزدایی متغیرها با فیلتر هودریک پرسکات انجام شده و سایر ضرایب براساس الگوریتم کانوا (2007) مقداردهی شده‌اند.
نتایج
برای ارزیابی موفقیت مدل ارائه شده، از میزان سازگاری و نزدیکی گشتاورهای تولید شده از کالیبراسیون مدل با گشتاورهای دنیای واقعی استفاده می‌شود. این فرآیند به پژوهشگران امکان می‌دهد تا با استفاده از پارامترهای برآورد شده، سری‌زمانی متغیرها را شبیه‌سازی کنند. هر چه گشتاورهای شبیه‌سازی‌شده به گشتاورهای واقعی نزدیک‌تر باشد، موفقیت مدل بیشتر خواهد بود. در این پژوهش، آثار شوک‌های مختلف بر متغیرهای کلیدی اقتصاد بررسی می‌شود. آثار شوک بهره‌وری نشان می‌دهد که یک تکانه به‌اندازه یک انحراف معیار (1 درصد) باعث افزایش بهره‌وری نهایی کار و سرمایه می‌شود و در نتیجه تولید افزایش می‌یابد. خانوارها در گروه هدف زکات‌دهندگان عرضه نیروی کار خود را افزایش داده و مصرف آنها کاهش می‌یابد؛ درحالی‌که زکات‌گیرندگان مصرف خود را افزایش می‌دهند. آثار شوک هزینه‌های دولت نیز بیانگر این است که یک شوک به‌اندازه یک انحراف معیار، تقاضای کلی را افزایش داده و فشار بر سطح قیمت‌ها ایجاد می‌کند. این امر به کاهش مصرف خانوارها در هر دو گروه زکات‌دهندگان و زکات‌گیرندگان منجر می‌شود. آثار شوک پولی نشان می‌دهد که افزایش شوک پولی باعث کاهش تقاضا برای اوراق دولتی و در نتیجه افزایش سرمایه خصوصی می‌شود. این تغییرات تأثیرات متفاوتی بر مصرف خانوارها دارد. درنهایت، بررسی آثار شوک‌های بهره‌وری، پولی و هزینه‌های دولت با تغییر در پارامترهای مختلف نشان می‌دهد که پرداخت زکات قادر به جذب این شوک‌ها و هموار کردن نوسانات مصرف در اقتصاد ایران است.
بحث و نتیجه‌گیری
در این پژوهش، به بررسی نقش زکات در تأثیر سیاست‌های اقتصادی بر متغیرهای کلان اقتصاد ایران پرداخته شده است. مدل طراحی شده شامل دو جامعه زکات‌دهندگان و زکات‌گیرندگان است که هرکدام به زیرگروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. این مدل سه تکانه اصلی بهره‌وری کل عوامل تولید، پولی و هزینه‌های دولت را در نظر می‌گیرد. پس از تعیین مدل مناسب، شرایط بهینه‌سازی کارگزاران فعال در اقتصاد بررسی شده و مدل غیرخطی به‌صورت لگاریتم−خطی درآمده است. نتایج نشان می‌دهد که با بروز شوک بهره‌وری، درآمدهای مالیاتی افزایش یافته و مصرف گروه هدف زکات‌گیرندگان افزایش می‌یابد؛ درحالی‌که مصرف گروه هدف زکات‌دهندگان کاهش می‌یابد. در مواجهه با شوک پولی، خانوارهای زکات‌دهنده مصرف خود را افزایش داده و خانوارهای زکات‌گیرنده ابتدا مصرف خود را کاهش و سپس افزایش می‌دهند.
همچنین، با بروز شوک هزینه‌های دولت، تقاضا برای کالاها کاهش می‌یابد. همچنین، پژوهش نشان می‌دهد که با افزایش سهم مصرف زکات‌دهندگان از کل مصرف، نوسانات مصرف گروه هدف زکات‌گیرندگان در برابر شوک‌ها بیشتر می‌شود. این امر نشان‌دهنده تأثیر مثبت زکات بر توزیع درآمد و کاهش فاصله طبقاتی است. به‌طورکلی، زکات به‌عنوان ابزاری برای تثبیت اقتصادی عمل کرده و می‌تواند نوسانات مصرف را هموار کند. این یافته‌ها تأکید می‌کند که زکات نه‎تنها به کاهش فقر کمک می‌کند، بلکه به تقویت ثبات اقتصادی نیز منجر می‌شود.
تقدیر و تشکر: نویسندگان این مقاله از داوران ناشناس برای نظرات مفیدشان تشکر می‌کنند که تا حد زیادی به بهبود کار کمک کردند.
تعارض منافع: نویسندگان هیچ‌گونه تضاد منافعی برای اعلام مرتبط با محتوای این مقاله ندارند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. مهدی بادپا (1398). «اثر زکات بر نابرابری درآمد در ایران». مطالعات اقتصاد اسلامی، 11(2): 309−
  2. پالوج، قاسم؛ فخرحسینی، سید فخرالدین؛ رستگار، محمد علی و احمد تشکینی (1403). «بررسی تأثیر سیاست پولی و بهره وری کل عوامل تولید بر بخش صنعت اقتصاد ایران در چارچوب الگوهای کینزین جدید».فصلنامه اقتصاد دفاع و توسعه پایدار (31)9، 146-125.
  3. محمدعیسی دانش (1401). «چیستی و چرایی زکات و تفاوت‎های آن با مالیات». نشریه در مسیر استنباط، 11(2): 9−
  4. رهبر، فرهاد و احسان سلیمی. (1394). «نقش انضباط مالی دولت و صندوق توسعه ملی در کاهش بیماری هلندی در اقتصاد ایران».فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 4(14): 219-243.
  5. لطفعلی عاقلی (1391). «سنجش ظرفیت پرداخت مالیاتهای اسلامی در استان های کشور (مطالعه موردی زکات)». پژوهشنامه مالیات، 12(60): 96-21.
  6. سیدفخرالدین فخرحسینی. (1393). «ادوار تجاری حقیقی تحت ترجیحات مصرفی و فراغت در اقتصاد ایران: رهیافت تعادل عمومی پویای تصادفی». مطالعات اقتصادی کاربردی ایران (مطالعات اقتصادی کاربردی)، 3(11): 81-106.
  7. فرزین وش، اسداله؛ احسانی، محمد علی و هادی کشاورز (1393). «تأثیر تکانه‌های مالی بر نوسان‌های بازار کار در یک اقتصاد بدون پول». فصلنامه پژوهش ها وسیاست های اقتصادی. ۲۲(۷۲): ۴۹-۷۶.
  8. محمدی پور، علی؛ سلمان پور زنوز، علی و سیدفخرالدین فخرحسینی. (1400). «بررسی تاثیر شوکهای قیمتی انرژی بر اقتصاد نفت محور ایران در قالب متد مدلسازی نئوکینزی و استفاده از معادلات تعادل عمومی پویای تصادفی». اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه)، 15(57): 129-164.
  9. محمدی، محمدرضا؛ اکبری‌مقدم، بیت‌الله؛ هادی‌زاده، آرش و روزبه بالونژاد نوری (1401). «تأثیر شوک‌های پولی و بهره‌وری بر سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی ایران با تأکید بر زکات (رویکرد مدل DSGE نئوکینزی)».اقتصاد اسلامی، 22(85): 61-103.
  10. وحید مقدم (1402). «الگوی تمکین زکات در آموزه‎های اسلامی در مقایسه با الگوی اقتصادی تمکین مالیاتی». اقتصاد اسلامی. 89، 99-
  11. منظور، داوود و انوشیروان تقی پور. (1394). «تنظیم یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE) برای اقتصاد باز کوچک صادرکننده نفت: مورد مطالعه ایران». پژوهش ها و سیاست های اقتصادی، 23(75): 7-44.
  12. Āghelī, Lotfalī. (2013). Estimating Islamic Taxes Capacity of Iran's Provinces (Case Study; Zakat). Quarterly of Iranian National Tax Administration (INTA). 20 (16) :61-92
  13. Ayuniyyah, Q., Pramanik, A. H., Saad, N. M., & Ariffin, M. I. (2022). The impact of zakat in poverty alleviation and income inequality reduction from the perspective of gender in West Java, Indonesia. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 15(5), 924−
  14. Ayuniyyah, Q., Pramanik, A. H., Saad, N. M., & Ariffin, M. I. (2017). The comparison between consumption and production−based zakat distribution programs for poverty alleviation and income inequality reduction. International Journal of Zakat, 2(2), 11−
  15. Badpā, Mehdi (2019). The Effect of Zakat on Income Inequality in Iran. Islamic Economic Studies, (2)11, 309−336.
  16. Canova, F. (2007). Methods for applied macroeconomic research(Vol. 13). Princeton university press.
  17. Carlin, W., & Soskice, D. (2005). Macroeconomics: imperfections, institutions, and policies. OUP Catalogue.
  18. Costa, C. (2018). Understanding dsge models: theory and applications. Vernon Press.
  19. Dānesh, Muhammad Īsā (1401). The nature and necessity of Zakat and its differences from taxes. Journal on Or Dedutiom Way, (2)11, 9−40.
  20. Fakhr'hosseinī, Seyyed Fakhrud'din. (2014). Real Business Cycles Under Consumption and Leisure Preferences in the Iranian Economy: A Dynamic Stochastic General Equilibrium Approach. Iranian Journal of Applied Economic Studies (Applied Economic Studies), 3(11), 81-106.
  21. Farzin Vash Asadollah, Ehsānī, Mohammad Ali, Keshāvarz, Hadī. (2014). The Impact of Financial Shocks on the Labor Market Fluctuations in a Barter Economy. Quarterly Journal of Economic Research and Policies. 22 (72), 49-76.
  22. Fuhairah, M. T. F., & Herianingrum, S. (2024). Opportunities for the Application of Zakat as a Deduction for Individual Taxable Income as an Alternative Fiscal Policy in Indonesia. El−Qist: Journal of Islamic Economics and Business (JIEB), 14(1), 82−
  23. Manzūr, Davūd and Taghipūr, Anūshirvān. (2015). A dynamic stochastic general equilibrium model for an oil exporting and small open economy: the case of Iran: the case of Iran. Economic Research and Policies, 23(75), 7-44.
  24. Mawardi, I., Widiastuti, T., Al Mustofa, M. U., & Hakimi, F. (2023). Analyzing the impact of productive zakat on the welfare of zakat recipients. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 14(1), 118−
  25. Moghadam, Vahid (1402). The model of Zakat compliance in Islamic teachings compared to the economic model of tax compliance. Islamic Economics. 89, 99−128.
  26. Mohammadi, M. R. , Akbarimoghadam, B. , Hadizadeh, A. and Baloonejad Noury, R. (2022). The Impact of Monetary and Productivity Shocks on Iran's Investment and Economic Growth with Emphasis on Zakat (New Keynesian DSGE Model Approach). Islamic Economics, 22(85), 61− [In Persian]
  27. Mohammadi, Mohammad Reza, Akbari-Moghaddam, Beitol'lah, Hadizadeh, Ārash, and Bālonejād-Nūri, Roozbeh (2012). The Impact of Monetary and Productivity Shocks on Investment and Economic Growth in Iran with Emphasis on Zakat (Neo-Keynesian DSGE Model Approach). Islamic Economics, (85)22, 61-103.
  28. Mohammadipour, Ali, Salmanpūr-Zanūz, Ali, and Fakhr-Hosseini, Seyed Fakhr-Al-Din. (2017). Investigating the effect of energy price shocks on Iran's oil-centric economy based on the neo-Keynesian modeling method and using dynamic stochastic general equilibrium equations. Financial Economics (Financial Economics and Development), 15(4) (57th issue), 129-164.
  29. Nurlita, E., & Ekawaty, M. (2018). The Direct and Indirect Effect of Zakat on the Household Consumption of Mustahik (A Study of Zakat Recipients from BAZNAS Probolinggo Municipality). International Journal of Zakat, 3(2), 41−
  30. Pālūj, Qāsem, Fakhr'hosseini, Seyed Fakhrud'din, Rastegār, Mohammad Ali and Tashkini, Ahmad. (1403). Investigating the impact of monetary policy and total factor productivity on the industrial sector of the Iranian economy within the framework of new Keynesian models. Quarterly Journal of Defense Economics and Sustainable Development, (31) 9, 146-125.
  31. Rahbar, Farhād and Salimī, Ehsān. (2015). The Role of Government Fiscal Discipline and the National Development Fund in reducing Dutch Disease in the Iranian Economy. Iranian Quarterly Journal of Applied Economic Studies, 4(14), 219-243
  32. Suprayitno, E. (2020). The impact of zakat on economic growth in 5 state in Indonesia. International Journal of Islamic Banking and Finance Research, 4(1), 1−
  33. Suprayitno, E., Kader, R. A., & Harun, A. (2013). The impact of zakat on aggregate consumption in Malaysia. Journal of Islamic Economics, Banking and Finance, 9(1), 39−

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار