چکیده
نظریه بازی به‌عنوان چارچوبی ریاضی برای تحلیل تعاملات راهبردی، در اقتصاد متعارف بر چهار بنیان اخلاقی استوار است: فایده‌گرایی، خودمحوری، پیامدگرایی اخلاقی، و عدالت سکولار. این بنیان‌ها بر عقلانیت ابزاری، حداکثرسازی منفعت فردی، و ارزیابی پیامدها بر اساس نتایج مادی تأکید می‌کنند، در حالی‌که اصولی همچون عدالت و تعاون را به جایگاه ثانوی تنزل می‌دهند. با این حال، نقدهای نظری و تجربی نشان داده‌اند که نظریه بازی در تبیین رفتار پیچیده انسانی، لحاظ کردن ابعاد اخلاقی و اجتماعی، و ارائه راهبردهای کارآمد سیاستی دچار کاستی‌های بنیادین است.
از منظر اقتصاد اسلامی، این چارچوب با چالش‌های اخلاقی عمیق مواجه است. فایده‌گرایی، مطلوبیت را صرفاً در منافع مادی خلاصه کرده و نیت اخلاقی را نادیده می‌گیرد. خودمحوری با تصویر انسان در اندیشه اسلامی ـ به‌عنوان موجودی اخلاق‌مدار، مسئول و آخرت‌گرا ـ تعارض دارد. تکلیف‌گرایی اسلامی علاوه بر نتایج، مشروعیت وسیله و خلوص نیت را شرط می‌داند. عدالت نیز قیدی هنجاری و نهادی تلقی می‌شود، نه بخشی از تابع مطلوبیت فردی.
این پژوهش چارچوبی جایگزین با عنوان نظریه تعامل اسلامی (یا تعاون) پیشنهاد می‌کند؛ مدلی که در آن تابع مطلوبیت شامل متغیرهای اخلاقی و اخروی است، قواعد بر شریعت و عدالت اجتماعی استوارند، و همکاری به‌منزله تکلیف دینی در نظر گرفته می‌شود. چنین رویکردی می‌تواند نقاط تعادل را با اهداف معنوی اسلام هماهنگ ساخته و حتی در جوامع غیرمسلمان نیز کارایی و پایداری اخلاقی ایجاد کند.
)