یکپارچه‌سازی نظام مالیاتی حمایتی؛ راهبرد تحقق پنجره واحد خدمات حمایتی (ماده 31 برنامه هفتم)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اقتصاد منابع و انرژی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دکتری اقتصاد،مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران.

چکیده

مقدمه و اهداف: در کشورهای مختلف برنامه‌هایی حمایتی مختلفی در حال اجراست. نوع ارتباطی که این برنامه‌ها با نظام مالیاتی دارند، بیان‌کننده رویکرد حاکم بر نظام‌های مالیاتی و حمایتی است. برنامه‌هایی را می‌توان ‌مالیات‌پایه دانست که در آنها نظام حمایتی از کانال نظام مالیاتی هدایت و اجرا شود؛ به‌این‌معناکه پرداخت حمایتی دولت بخشی از منابع مالیاتی است که یا به‌صورت نقدی یا به صورت‌های دیگر به مشمولین پرداخت می‌شود. طبق این برنامه‌ها نظام مالیاتی در ارتباط کامل با نظام حمایتی است و چه از نظر اطلاعاتی و چه از نظر اجرایی یکدیگر را پوشش می‌دهند.
نظام حمایتی جدا از نظام مالیاتی آسیب‌هایی به دنبال دارد که بارزترین آنها  ناکارآمدی در جمع‌آوری و توزیع منابع مالیاتی دولت است. در نظامی که مالیات‌ستانی آن مجزا از پرداخت‌های حمایتی باشد، افراد و خانوارها ممکن است هم به دولت پرداخت مالی (مالیات) داشته باشند و هم از دولت دریافت مالی (مالیات منفی) کنند. این امر ضرورت حرکت به سمت نظام یکپارچه مالیاتی حمایتی را نشان می‌دهد که در ضمن آن، شفافیت اطلاعات مالی سبب می‌شود افراد و خانوارها یا مشمول پرداخت مالیات شوند و یا اینکه از طرف دولت، کمک‌های حمایتی دریافت کنند و مالیاتی نپردازند. این امر سبب بهبود توزیع درآمد و شکل‌گیری پنجره واحد خدمات حمایتی و پرونده الکترونیک رفاهی افراد یا خانوارها می‌شود؛ مسئله‌ای که در ماده 31 قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت، ذیل سیاست‌های حمایتی و توزیع عادلانه درآمد به آن اشاره شده است.
روش‎شناسی: این تحقیق در دسته تحقیقات کیفی قرار می‎گیرد و به‌لحاظ ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی است. باتوجه به کاربردی بودن نتایج تحقیق، جهت ارتباط بین یکپارچه‌سازی نظام مالیاتی حمایتی و تحقق پنجره واحد خدمات حمایتی (ماده 31 برنامه هفتم) می‎توان در دسته تحقیقات کاربردی دسته‎بندی کرد. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق به‌صورت کتابخانه‎ای و اسنادکاوی بوده که با مراجعه به مقالات و کتب مرتبط داخلی و خارجی و گزارش‌های سازمان‎های داخلی و بین‌المللی در این زمینه گردآوری می‎شود. در فراگرد مطالعات کتابخانه‎ای برای حصول موضوع مقاله، گام‎های زیر برداشته شده است:
الف) تبیین مفهوم یکپارچگی در تشخیص مالیاتی و حمایتی: مبتنی بر آن، امر تأمین درآمد دولت از راه اخذ مالیات با هزینه‌کرد این منابع در اجرای برنامه‌های حمایتی، در یک ساختار جمع شده‌‎اند.
ب) پنجره واحد خدمات حمایتی: ماده 31 برنامه هفتم: باید پنجره واحد خدمات حمایتی و پرونده الکترونیک رفاهی افراد یا خانوار به‌طورکامل راه‌اندازی شود و به‌علاوه تمامی حمایت‌های نقدی و غیرنقدی از طریق این پنجره ارائه شود.
ج) اهداف و شیوه‌های اتصال نظام حمایتی مبتنی بر مالیات: در عبارات زیر به‌صورت خلاصه ذکر شده است.
 
جدول 1: رویکردهای ارتباط نظام مالیاتی حمایتی
غیرمشروط                مشروط
نقدی         مالیات بر درآمد منفی              مالیات بر درآمد منفی مشروط
اعتباری      مالیات بر درآمد اعتباری (رالف)               مالیات بر درآمد کار
کالابرگ‌های مبتنی بر مالیات
د) نوع‌شناسی برنامه‌های حمایتی در ایران: براساس روش‎های تأمین مالی، هدف‎گذاری و مشروط بودن از یکدیگر می‎توان به بررسی برنامه‎های حمایتی پرداخت؛ افزون‌برآن مالیات‌پایه بودن یا مزایا‌پایه بودن نیز می‌تواند یک معیار تمییز باشد.
هـ) کارآمدسازی سیاست‌های حمایتی: دولت برای تحقق اهداف ماده 31، افزون‌بر ایجاد پنجره واحد حمایتی، باید نظام مالیات بر مجموع درآمد را نیز تکمیل می‌کند و این دو در کنار یکدیگر، به کارآمدی نظام حمایتی در کشور کمک خواهند کرد.
یافته‌ها: مبتنی بر رویکردهای نظام حمایتی یکپارچه و گونه‎شناسی برنامه‌های حمایتی در ایران و با توجه به ظرفیت منابع مالیاتی کشور و سنجش نیاز دهک‌های درآمدی به کالاهای ضروری:
الف) استفاده از نظام کالابرگ الکترونیکی غیرمشروط که سابقه مناسبی نیز در کشورمان دارد به‌عنوان الگوی اولیه می‎تواند قسمت عمده کمک‌های حمایتی دولت را به سمت نیازهای اصلی با هدف تأمین سبد پایه غذایی کشور انجام دهد؛
ب) با هدف توسعه چتر مالیاتی از حیث مؤدیان، ضروری به نظر می‌رسد در دوره گذار، رکن اصلی سیاست‌های حمایتی، برنامه‌های مبتنی بر مالیات باشد تا نظام مالیاتی به تکامل منطقی برسد.
ج) با لحاظ نرخ بالای فرار مالیاتی در کشور، ارائه حمایت‌های اجتماعی به‌صورت مزایا منطقی نیست؛ زیرا افراد زیادی نه‌تنها به‌صورت مناسبی مالیات پرداخت نمی‌کنند، بلکه غیرعادلانه حمایت‌های اجتماعی نیز دریافت خواهند کرد.
د) ضعف نظام نظارتی کشور می‌طلبد که از رویکردهای مشروط در نظام‌های یکپارچه دوری شود؛ زیرا احراز شرایط افراد و خانوارها برای ساختار حکمرانی اقتصادی فاقد قدرت لازم در نظارت مؤثر، به‌مراتب دشوار خواهد بود و منابع را به انحراف خواهد کشاند.
هـ) با در نظر گرفتن مسائل اقتصاد کلان همچون اثرات تورمی تأمین مالی حمایت‌های اجتماعی از سرفصل افزایش قیمت انرژی در عوض اصلاح مدیریت آن، به‌علاوه عدم‌اصلاح رابطه مالی دولت نفت و همچنین عملکرد نامناسب صندوق توسعه ملی، در دوره گذار باید این حمایت‌ها از منابع مالیاتی تعریف شود تا از افزایش هزینه‌های بودجه‌ای جلوگیری شود.
بحث و نتیجه‌گیری: برنامه‌های حمایتی مبتنی بر شرایط و امکانات کشورهای مختلف می‌تواند به گونه‌های مختلفی طراحی شود. عمده برنامه‌ها از درآمدهای مالیاتی تأمین می‌شوند؛ اما ممکن است با توجه به برخورداری کشورها از منابع طبیعی چون نفت، درآمدهای حاصل از فروش آنها به‌عنوان منبعی برای اجرای برنامه‌های حمایتی در نظر گرفته شود. یکی از برجسته‌ترین تمایزاتی که نظام‌های مالیاتی را به نظام حمایتی مرتبط می‌کند، مالیات‌پایه بودن برنامه حمایتی است که به یکپارچگی نظام مالیاتی حمایتی منجر می‌شود. در نظام‌های مالیاتی حمایتی یکپارچه، مزایای حمایتی تنها به افرادی تعلق می‌گیرد که سطح درآمدی خاصی داشته باشند و منابع آن نیز از کسانی دریافت می‌شود که از سطح درآمدی معین شده بالاتر باشد. این مسیر، هموارکننده ایجاد پنجره واحد خدمات حمایتی خواهد بود که از مضامین برنامه‌های پنج‌ساله پیشرفت و ماده 31 برنامه هفتم است.
ازآنجاکه ناکارآمدی برنامه‌های حمایتی ایران به سبب پراکندگی نهادهای مسئول و گسستگی اطلاعات مالیاتی و حمایتی، موجب هدررفت منابع شده، یکی از راهکارهایی که می‌تواند خلل و آسیب‌های برنامه‌های حمایتی ایران را برطرف کند شفاف‌سازی و یکسان‌سازی اطلاعات از طریق ایجاد ارتباط میان منابع مالی با نظام مالیاتی و شکل‌دهی نظام مالیاتی حمایتی یکپارچه است. چنین رویکردی اگرچه الزاماتی به همراه دارد و هزینه‌هایی بر نظام مالی کشور بار خواهد کرد، اما با ایجاد پنجره واحد خدمات حمایتی، منافع حاصله می‌تواند در زمان کوتاهی، هزینه‌ها را جبران نماید.
JEL: H11, H24, H25
تقدیر و تشکر: از حمایت‌های پژوهشکده امور اقتصادی در فراهم آوردن شرایط مناسب جهت تحقیق و پژوهش در حوزه نظام یکپارچه مالیاتی و بسط موضوعی آن در حوزه‌های دیگر مرتبط با آن سپاسگزاری می‌نماییم.
 

کلیدواژه‌ها


  1. اساسنامه سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها. مصوب 27/۰۴/1389 هیئت‌وزیران.
  2. اساسنامه کمیته امداد امام خمینیe. مصوب 15/۰۱/1394 آستان قدس رضوی.
  3. امیری، جعفرتاش. (1394). «گونه‌شناسی نظام رفاهی جمهوری اسلامی ایران، براساس مدل سه دولت رفاه گوستا اندرسون». سیاست‌نامه علم و فناوری، 5(1 شماره پیاپی 10): 5-13.
  4. امینی، جمشید، و پروایی، شیوا. (1401). «مرور سیاست‌ها و طرح‌های پرداخت یارانه در نظام رفاه اقتصادی و مساعدت اجتماعی جهان». تهران: سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها. قابل‌دسترسی در:

https://ensani.ir/fa/article/541363

  1. اندیشکده حکمرانی انرژی و منابع. (1400). «بنزین برای همه؛ برقراری عدالت یا کاهش هزینه‌های دولت». سیاست‌نامه. 203، قابل‌دسترسی در:

https://iranergi.com/2579

  1. بهرمن، حمیدرضا. (1401). «مالیات بر مجموع درآمد (7): نحوه ارتباط نظام مالیات بر مجموع درآمد با نظام یارانه‌ها. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی». شماره مسلسل 18622. قابل‌دسترسی در:

https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1755296

  1. تاج مزینانی، علی‌اکبر. (1389). «گونه‌شناسی نظام‌های رفاهی در جهان». فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 2(6): 203-234.
  2. جان‌محمدی، امیرحسین؛ عبدالملکی، حجت‌اله و محمدجواد شریف‌زاده. (1403). «بررسی و شناسایی موانع یکپارچه‌سازی نظام حمایتی و نظام مالیاتی در ایران مبتنی بر اعتبار مالیاتی قابل‌استرداد». مطالعات اقتصاد بخش عمومی، 3(9): 355-384.

Doi: 10.22126/pse.2024.10197.1098

  1. شهنازی، روح‌الله؛ حسینی، سید عقیل و علیرضا رعنایی. (1403). «تحلیل مقایسه‌ای شوک‌درمانی و اصلاحات تدریجی در هدفمندسازی یارانه بنزین: اهمیت تطبیق‌پذیری نهاد و سازمان». فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد اقتصادی، 13(48): 115-146.

Doi:10.22034/es.2024.444089.1738

  1. عاملی، سید احمد و ایمان رفیعی. (1402). «مطالعه تطبیقی نظام یکپارچه مالیاتی - حمایتی و روش مالیات‌ستانی و پرداخت‌های حمایتی در اسلام». مطالعات اقتصاد اسلامی، 15(2): 699-730.

Doi: 10.30497/IES.2024.245961.2213

  1. قانون اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی [بنیاد شهید و امور ایثارگران]. مصوب 27/02/1377 مجلس شورای اسلامی.
  2. قانون برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران (1403-1407). مصوب 18/۰۴/1403 مجلس شورای اسلامی.
  3. قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی. مصوب 21/۰۲/1383 مجلس شورای اسلامی.
  4. قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی. مصوب 19/۰۴/1373 مجلس شورای اسلامی.
  5. قوانین بودجه سنواتی. مصوبات مجلس شورای اسلامی.
  6. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1402). «بررسی سیاست‌های حمایتی (4): برنامه‌های حمایتی مبتنی‌بر کار. شماره مسلسل 19556. قابل‌دسترسی در:

https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1793666

  1. مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی. (1393). بررسی تجربه‌های جهانی حمایت از خانوار. تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.

 

References

  1. Alstott, A. L. (1994). The Earned Income Tax Credit and some fundamental institutional dilemmas of tax-transfer integration. National Tax Journal, 47(3), 609-619. https://doi.org/10.1086/NTJ41789095
  2. Āmeli, S. A., & Rafiei, I. (2023). A comparative study of the integrated tax-support system and the method of taxation and support payments in Islam. Islamic Economics Studies, 15(2), 699-730. https://doi.org/10.30497/IES.2024.245961.2213 [In Persian]
  3. Āmeli, Seyed-Ahmad & Rafiei, Iman (2023). "Comparative Study of Integrated Tax-Support Systems and Methods of Taxation and Support Payments in Islam." Islamic Economics Studies, 15(2), 699-730. https://doi.org/10.30497/IES.2024.245961.2213
  4. Amini, Jamshid & Parvaei, Shiva (2022). Review of Subsidy Policies and Payment Schemes in Global Economic Welfare and Social Assistance Systems. Tehran: Targeted Subsidies Organization. Available at: https://ensani.ir/fa/article/541363 [In Persian]
  5. Amiri, J. (2015). Typology of Islamic Republic of Iran welfare system based on Anderson's three welfare states model. Science and Technology Policy Letters, 5(1), 5-13. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.24767220.1394.05.1.1.7 [In Persian]
  6. Amiri, Jafar-Tash (2015). "Typology of the Welfare System in the Islamic Republic of Iran Based on Gøsta Esping-Andersen's Three Welfare State Models." Science and Technology Policy Letters, 10, 5-13.
  7. Annual Budget Laws. Approved by the Islamic Consultative Assembly. [In Persian]
  8. Atkinson, A. B., et al. (1995). Public economics in action: The basic income/flat tax proposal. Oxford University Press.
  9. Bahreman, H. R. (2023). Total income tax (7): How the total income tax system relates to the subsidies system. Report of the Research Center of the Islamic Consultative Assembly, No. 18622. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1755296 [In Persian]
  10. Bahreman, Hamid-Reza (2022). Comprehensive Income Tax (Part 7): The Relationship Between Comprehensive Income Tax System and Subsidy System. Report No. 18622, Islamic Parliament Research Center. Available at: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1755296 [In Persian]
  11. Buti, M., Franco, D., & Pench, L. R. (2000). Reconciling the welfare state with sound public finances and high employment. European Commission Working Paper.
  12. Charter of Imam Khomeini Relief Committee. Approved by Astan Quds Razavi on 4 April 2015. [In Persian]
  13. Charter of the Martyrs and Veterans Foundation. Approved by the Islamic Consultative Assembly on 17 May 1998. [In Persian]
  14. Charter of the Targeted Subsidies Organization. Approved by the Council of Ministers on 17 July 2010. [In Persian]
  15. Coe, D. T., & Snower, D. J. (1997). [Title missing]. IMF Staff Papers, 44(1), [pages missing].
  16. Crandall-Hollick, M. L., Falk, G., & Boyle, C. F. (2021). The Earned Income Tax Credit (EITC): How it works and who receives it. Congressional Research Service.
  17. Duboin, J. (1932). La Grande Relève des hommes par la machine. Fustier.
  18. Energy and Resources Governance Think Tank (2021). Gasoline for All: Establishing Justice or Reducing Government Costs? Policy Bulletin No. 203. Available at: https://iranergi.com/2579 [In Persian]
  19. Fitzpatrick, T. (1999). Freedom and security. St. Martin's Press.
  20. Friedman, M. (1962/1982). Capitalism and freedom. University of Chicago Press.
  21. Gentilini, U., & Grosh, M. (2020). UBI as social assistance: Comparative models and instruments. In Exploring universal basic income (pp. [page range missing]). World Bank.
  22. Institute for Management and Planning Studies (2014). Study of Global Experiences in Household Support. Tehran: Institute for Management and Planning Studies. [In Persian]
  23. Institute for Management and Planning Studies. (2014). A study of global experiences in family support. https://www.imps.ac.ir/ [In Persian]
  24. Iranian Institute of Energy and Resources Governance. (2022). Gasoline for all: Establishing justice or reducing government costs (Policy Bulletin No. 203). https://iranergi.com/wp-content/uploads/2022/02/ [In Persian]
  25. Islamic Consultative Assembly Research Center. (2023). *Review of supportive policies (4): Work-based supportive programs* (Report No. 19556). https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1793666 [In Persian]
  26. Islamic Parliament Research Center (2023). *Review of Supportive Policies (Part 4): Work-Based Support Programs*. Report No. 19556. Available at: https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1793666 [In Persian]
  27. Janmohammadi, A. H., Abdolmaleki, H., & Sharifzadeh, M. J. (2024). Investigating and identifying obstacles to the integration of social assistance system and tax system in Iran based on refundable tax credit. Public Sector Economics Studies, 3(3), 355-384. https://doi.org/10.22126/pse.2024.10197.1098 [In Persian]
  28. Janmohammadi, Amir-Hossein; Abdolmaleki, Hojatollah; & Sharifzadeh, Mohammad-Javad (2024). "Investigating and Identifying Barriers to Integration of Supportive and Tax Systems in Iran Based on Refundable Tax Credit." Public Sector Economics Studies, 3(9), 355-384. https://doi.org/10.22126/pse.2024.10197.1098
  29. Law on the List of Non-Governmental Public Institutions. Approved by the Islamic Consultative Assembly on 9 July 1994. [In Persian]
  30. Law on the Structure of Comprehensive Welfare and Social Security System. Approved by the Islamic Consultative Assembly on 10 May 2004. [In Persian]
  31. Lind, M. (2012, August 7). Thank you, Milton Friedman: How conservatives' economic hero helped make the case for big government. Salon. https://www.salon.com/2012/08/07/thank_you_milton_friedman/
  32. Lustig, N. (Ed.). (2018). Commitment to equity handbook: Estimating the impact of fiscal policy on inequality and poverty. Brookings Institution Press.
  33. (1997). Societal cohesion and the globalising economy: What does the future hold? OECD Publishing.
  34. Orszag, J. M., & Snower, D. J. (1998). Expanding the welfare system: A proposal for reform. In The welfare state in Europe: Challenges and reforms (pp. 101-117). European Communities.
  35. Parvāei, S., & Amini, J. (2023). Making targeted subsidies policy: A review of some global experiences and lessons for Iran. Monthly Journal of Economic Security, 10(12). https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.17354188.1401.10.12.5.6 [In Persian]
  36. Rolph, E. R. (1967). The case for a negative income tax device. Industrial Relations, 6(2), 155-165.
  37. *Seventh Five-Year Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2024-2028)*. Approved by the Islamic Consultative Assembly on 7 July 2024. [In Persian]
  38. Shahnazī, R., Hosseiny, S. A., & Raanaei, A. (2024). A comparative analysis of shock therapy and gradual reforms in fuel subsidies: The significance of institutional and organizational adaptability. Economic Strategy, 13(48). https://doi.org/10.22034/es.2024.444089.1738 [In Persian]
  39. Shahnazī, Ruhollah; Hosseini, Seyed-Aghil; & Ranaei, Alireza (2024). "Comparative Analysis of Shock Therapy and Gradual Reforms in Gasoline Subsidy Targeting: The Importance of Institutional and Organizational Adaptability." Economic Strategy Quarterly, 13(48). https://doi.org/10.22034/es.2024.444089.1738
  40. Snower, D. J. (1995a). Unemployment benefits versus conditional negative income taxes (IMF Working Paper No. 95/65).
  41. Snower, D. J. (1995b). Evaluating unemployment policies: What do the underlying theories tell us? In Staff studies for the World Economic Outlook. IMF.
  42. Snower, D. J. (2004). Creating employment incentives. In B. Marin, D. Meulders, & D. J. Snower (Eds.), Innovative employment initiatives (pp. 317-346). Ashgate.
  43. Taj Mazinani, A. A. (2011). Typology of welfare systems around the world. Social Development & Welfare Planning, 2(6), 203-234. https://qjsd.atu.ac.ir/article_3594.html [In Persian]
  44. Taj-Mazinani, Ali-Akbar (2010). "Typology of Welfare Systems in the World." Social Welfare and Development Planning Quarterly, 6, 203-234.
  45. Ter-Minassian, T. (2020). Financing a universal basic income: A primer. In U. Gentilini et al. (Eds.), Exploring universal basic income (pp. 174-175). World Bank.
  46. S. Internal Revenue Service. (2023). Tax credits for individuals: What they mean and how they can help refunds. https://www.irs.gov/newsroom/tax-credits-for-individuals-what-they-mean-and-how-they-can-help-refunds
  47. Van Parijs, P. (1991). Why surfers should be fed: The liberal case for an unconditional basic income. Philosophy & Public Affairs, 20(2), 101-131.
  48. Van Parijs, P., & Vanderborght, Y. (2017). Basic income: A radical proposal for a free society and a sane economy. Harvard University Press.

Ventry, D. J., & Crawford, B. J. (2009). Welfare by any other name: Tax transfers and the EITC. In A. C. Infanti (Ed.), Critical tax theory: An introduction (pp. 283-289). Cambridge University Press.