مرور نظام‌مند بر مطالعات مربوط به عوامل موثر در حکمرانی بازار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 استادیار گروه اقتصاد، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران

3 استاد سطوح عالی حوزه علمیه، قم، ایران.

4 دانش پژوه سطح چهار، حوزه علمیه قم، ایران

10.30471/jee.2025.11383.2556

چکیده

حکمرانی بازار در اقتصاد اسلامی، به‌عنوان رویکردی متمایز از الگوهای متعارف بازار آزاد، بر تلفیق اصول شرعی، اخلاقی و کارایی اقتصادی تأکید دارد. این پژوهش با بهره‌گیری از روش مرور نظام‌مند، به تحلیل جامع مطالعات مرتبط با عوامل مؤثر بر حکمرانی بازار از منظر اقتصاد اسلامی پرداخته است. از طریق بررسی 56 مقاله علمی، 3 رساله دکتری و 4 کتاب منتشرشده تا سال 1403، ده عنصر کلیدی شامل رقابت‌پذیری بازار، عدالت و انصاف، حقوق مالکیت، شفافیت و تقارن اطلاعات، تسهیل و تنظیم‌گری، نظارت، تاب‌آوری، بستر بازار، نظام قیمتی و آداب کسب‌وکار استخراج و دسته‌بندی شدند. این عناصر با استفاده از چارچوب چهارسطحی ویلیامسون (ریشه‌های اجتماعی، محیط نهادی، ساختار حاکمیتی و تخصیص منابع) تحلیل شده است. در سطح ریشه‌های اجتماعی، هنجارهای اسلامی (عدالت اجتماعی، حرمت ربا، منع ضرر، احترام مال) رفتارهای نهادهای اقتصادی را هدایت می‌کنند. در سطح محیط نهادی، قوانین ضد انحصار، منع احتکار، شفافیت، و قیمت‌گذاری عادلانه قواعد بازی را تنظیم می‌کنند. ساختارهای حاکمیتی، با احیای حسبه از طریق نظارت مردمی و حاکمیتی در بستر فناوری، اجرای قواعد را تضمین کرده و در سطح عملیاتی، رفتار بازیگران (رقابت سالم یا تبانی) تحت تأثیر این قواعد، کارایی بازار را تعیین می‌کند. یافته‌ها حاکی از ظرفیت بالای آموزه‌های اسلامی و فقهی در حکمرانی بازار در قاعده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مندی بازار و تأمین منافع عمومی است، اما خلأهای پژوهشی در حکمرانی بازار، طراحی بازار اسلامی، تنظیم‌گری، تعیین حقوق مالکیت، احیای نهاد حسبه و محدوده دخالت دولت، ضرورت تحقیقات بین‌رشته‌ای را بیش از پیش برجسته می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار