بررسی مدل‎های مختلف رتبه‎بندی شرکت‎های بیمه و انتخاب مدل مناسب و پیاده‎سازی آن برای شرکت‎های بیمه در ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار اقتصاد، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی مقطع کارشناسی‎ارشد بانکداری اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه فناوری‎های نوین بیمه‎ای، پژوهشکده بیمه، تهران، ایران.

10.30471/jee.2025.10922.2508

چکیده

چکیده گسترده
مقدمه و اهداف: صنعت بیمه به‎عنوان یکی از ارکان نظام مالی کشور، در تحقق ثبات اقتصادی، کاهش عدم اطمینان و پشتیبانی از فعالیت‎های تولیدی و سرمایه‎گذاری نقش حیاتی دارد. رشد چشمگیر شرکت‎های بیمه خصوصی طی سال‎های اخیر و گسترش فضای رقابتی، ضرورت ایجاد نظام ارزیابی و رتبه‎بندی دقیق و مبتنی بر شاخص‎های معتبر را افزایش داده است. نبود یک چهارچوب یکپارچه و داده‎محور موجب شده است ارزیابی عملکرد شرکت‎های بیمه بیشتر به‌صورت پراکنده و بر پایه معیارهای محدود انجام شود؛ درحالی‎که اتخاذ تصمیم‎های مناسب ازسوی بیمه‎گذاران، نهادهای ناظر و سیاست‎گذاران مستلزم دسترسی به اطلاعات ساختاریافته از وضعیت شرکت‎هاست. ازاین‎رو، هدف پژوهش حاضر طراحی یک الگوی جامع رتبه‎بندی با بهره‎گیری از شاخص‎های مالی، عملیاتی و سرمایه انسانی و ترکیب آنها با روش‎های نوین تصمیم‎گیری چندمعیاره است. این پژوهش با رویکردی بومی‎سازی‎شده تلاش می‎کند شکاف موجود در ادبیات رتبه‎بندی صنعت بیمه ایران را جبران کرده و ابزار موردنیاز برای ارتقای شفافیت، رقابت‎پذیری و بهبود کارایی شرکت‎های بیمه را فراهم کند. ازآنجاکه ارتقای نظام بیمه‎ای در اسناد بالادستی کشور، به‎ویژه سیاست‎های کلی اقتصاد مقاومتی و تأمین مالی اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است، تدوین مدل ارزیابی عملکرد شرکت‎های بیمه می‎تواند به ارتقای سلامت مالی، کاهش ریسک‎های نظام‎مند و تقویت کارکردهای بیمه در اقتصاد اسلامی کمک نماید. براساس‌این، پژوهش حاضر به‌دنبال ارائه چهارچوبی علمی برای رتبه‎بندی شرکت‎های بیمه و تحلیل جایگاه نسبی آنها در بازار ایران است.
روششناسی پژوهش: پژوهش حاضر از رویکرد آمیخته و عمل‎گرایانه بهره می‎برد و طراحی آن با استفاده از الگوی پیاز پژوهش ساندرز صورت گرفته است. در مرحله نخست، شاخص‎های مرتبط با ارزیابی عملکرد شرکت‎های بیمه از طریق مرور ادبیات داخلی و خارجی، گزارش‎های نظارتی و سالنامه آماری بیمه مرکزی استخراج شد که در مجموع ۲۲ شاخص اولیه در سه بُعد مالی، عملیاتی و رشد و یادگیری-مشتری‎مداری به دست آمد. سپس با استفاده از روش دلفی فازی و اخذ نظرات ۲۵ خبره صنعت بیمه، شاخص‎ها غربال شدند و ۱۷ شاخص نهایی با اتکا به آستانه فازی تعیین شدند. در مرحله دوم، وزن شاخص‎ها با بهره‎گیری از روش اولویت ترتیبی (OPA) محاسبه شد. این روش بر پایه یک مدل برنامه‎ریزی خطی در نرم‎افزار LINGO اجرا شد و امکان تعیین وزن‎هایی سازگار و مبتنی بر ترجیحات خبرگان را فراهم کرد. در مرحله سوم، داده‎های ۲۸ شرکت بیمه‎ای (دولتی، خصوصی و مناطق آزاد) برای شاخص‎های منتخب جمع‎آوری شد و سه روش تصمیم‎گیری چندمعیاره شامل PROMETHEE II ،SECA و MARCOS برای رتبه‎بندی شرکت‎ها به کار گرفته شد. این روش‎ها به‌دلیل تفاوت در مبانی تحلیلی (مقایسه‎ زوجی، تحلیل برتری-شکست، فاصله از ایدئال و ضدایدئال) امکان ارزیابی چندزاویه‎ای را ایجاد کردند. نهایتاً، برای دستیابی به رتبه‎ای پایدار و کاهش نوسان‎های بین‎مدلی، از میانگین هندسی خروجی سه روش استفاده شد تا رتبه نهایی هر شرکت تعیین شود. جامعه آماری شامل تمامی شرکت‎هایی است که داده‎های مربوط به شاخص‎های آنها در سال مورد بررسی در دسترس بوده است.
نتایج: نتایج حاصل از غربال‎سازی شاخص‎ها نشان می‌دهد پنج شاخص به‌دلیل عدم کسب امتیاز کافی در فرایند دلفی فازی حذف شده‎اند و ۱۷ شاخص نهایی به‎عنوان پایه مدل رتبه‎بندی انتخاب شده‎اند. در بخش وزن‎دهی، روش اولویت ترتیبی نشان می‌دهد «ضریب خسارت» بیشترین اهمیت را در میان شاخص‎ها دارد و پس از آن شاخص‎های «تعداد بیمه‎نامه صادره»، «سهم ریالی حق‎بیمه از بازار» و «نرخ رشد حق‎بیمه صادره» بیشترین وزن را دارند. اهمیت این شاخص‎ها نشان می‎دهد که عملکرد شرکت‎های بیمه بیش از هر چیز تحت تأثیر مدیریت خسارت، کارایی فروش و جایگاه رقابتی در بازار است. در مرحله رتبه‎بندی، خروجی سه روش MCDM تفاوت‎هایی را در رتبه شرکت‎ها نشان می‌دهد. در روش PROMETHEE II، شرکت‎های ایران، آسیا و دانا در رتبه‎های برتر قرار گرفتند. در روش SECA، شرکت‎های ایران، البرز و پارسیان حائز رتبه‎های نخست شدند. در روش MARCOS، شرکت‎های تعاون، حکمت ‎صبا و خاورمیانه در رتبه‎های بالاتر ظاهر شدند. این اختلاف رتبه‎ها ناشی از ماهیت متفاوت مدل‎های رتبه‎بندی است. برای رفع این تفاوت‎ها، میانگین هندسی سه رتبه محاسبه شد. براساس نتیجه نهایی، شرکت بیمه ایران در جایگاه نخست قرار گرفت و پس از آن شرکت‎های البرز، پارسیان, دانا و پاسارگاد رتبه‎های دوم تا پنجم را کسب نمودند. شرکت‎های کوچک‎تر و نوپا به‎ویژه در شاخص‎های خسارت و سهم بازار عملکرد پایین‎تری داشتند.
بحث و نتیجهگیری: نتایج پژوهش نشان می‌دهدد رتبه‎بندی شرکت‎های بیمه براساس مجموعه‎ای جامع از شاخص‎های چندبعدی می‎تواند تصویر دقیق‎تری از وضعیت عملکردی شرکت‎ها ارائه دهد. اهمیت بالای ضریب خسارت در وزن‎دهی بیانگر آن است که کارایی در مدیریت خسارت، یکی از اساسی‎ترین معیارهای مالی و عملیاتی در صنعت بیمه ایران است. همچنین شاخص‎های مرتبط با سهم بازار و تعداد بیمه‎نامه صادره، اهمیت بازاریابی مؤثر، توسعه شبکه فروش و مدیریت پرتفوی را برای شرکت‎های بیمه برجسته می‎کند. تفاوت رتبه‎ها در روش‎های تصمیم‎گیری چندمعیاره نیز بیانگر آن است که اتکا به یک روش واحد می‎تواند به تصمیم‎گیری نادرست منجر شود. ازاین‎رو، ترکیب روش‎ها و استفاده از میانگین هندسی، راهکاری پایدار و معتبر ارائه می‎دهد. از منظر سیاست‎گذاری، نتایج این پژوهش می‎تواند برای نهاد ناظر (بیمه مرکزی) در زمینه پایش عملکرد شرکت‎ها، تعیین معیارهای توانگری، شناسایی شرکت‎های پرریسک و ارتقای رقابت سالم در بازار مفید باشد. برای شرکت‎های بیمه نیز این مدل می‎تواند به‎عنوان ابزاری برای شناخت نقاط قوت و ضعف، برنامه‎ریزی بهبود عملکرد و تقویت مدیریت ریسک به‎کار گرفته شود. همچنین، با توجه به رویکرد اقتصاد اسلامی که بر شفافیت، عدالت و کارایی در نظام مالی تأکید دارد، مدل ارائه‎شده می‎تواند زمینه‎ساز ارتقای سلامت مالی و اعتماد عمومی در بازار بیمه باشد. پیشنهاد می‎شود در پژوهش‎های آتی شاخص‎های دیگری مانند رضایت بیمه‎گذاران، کیفیت خدمات دیجیتال، حاکمیت شرکتی و نوآوری نیز اضافه شود و از روش‎های داده‎محور نظیر یادگیری ماشین برای تحلیل پویایی رتبه‎ها استفاده شود.
تقدیر و تشکر: نگارندگان از مسئولان و داوران محترم نشریه جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی که با راهنمایی‎های ارزشمند خود زمینه ارتقای کیفیت علمی این مقاله را فراهم کردند، تشکر و قدردانی می‎نمایند.
تعارض منافع: نگارندگان اعلام می‎کنند که در ارتباط با تدوین و انتشار این مقاله هیچ‎گونه تعارض منافع علمی، مالی یا سازمانی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


منابع
حسین‎نژاد، اعظم (۱۴۰۱). رتبه‎بندی شرکت‎های بیمه با استفاده از روش‎های برنامه‎ریزی آرمانی و تاپسیس اصلاح‎شده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی سهروردی.
خلیلی، بهزاد (۱۴۰۰). رتبه‎بندی شعب بیمه با رویکرد ترکیبی کارت امتیازی متوازن و تکنیک‎های تصمیم‎گیری چند شاخصه فازی.(FMADM) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه غیردولتی-غیرانتفاعی خاتم.
سلامات، کاظم، و نظری، فریبا (1401). شناسایی و رتبه‌‌بندی ویژگی‌‌های مناسب نظام مدیریت محتوای پورتال شرکت بیمه ایران با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی. پژوهشنامه بیمه، 11(2)، 113-146. doi: 10.22056/ijir.2022.02.04
شمشیرگران، امین (۱۳۹۸). چارچوبی برای رتبه‎بندی عملکرد شرکت‎های بیمه با بهره‎گیری از فنون تصمیم‎گیری چندشاخصه) مورد مطالعه: شرکت‎های بیمه خصوصی ایران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
فاضل‎یزدی، علی، و معین‎الدین، محمود (۱۳۹۴). ارزیابی کارایی و رتبه‎بندی صنعت بیمه ایران با استفاده از رویکرد پویای تحلیل پنجره‎ای داده‎ها. مدیریت بهرهوری 9(4)، 131-150.
موسوی، سیده وفا، و کامفیروزی، محمد حسن (۱۴۰۰). ارزیابی عملکرد و رتبه‌بندی شرکت‎های بیمه ایران با استفاده از رویکرد کارت امتیازی متوازن با روش وزن‎دهی آنتروپی شانون و تکنیک ویکورخاکستری. مدیریت فردا، ۱۹(۶۶)، ۹۱-۱۰۴.
یاری، جعفر (۱۳۸۹). ارزیابی و رتبه‎بندی شرکت‎های بیمه در ایران چشم‎اندازها و چالش‎ها، ماهنامه تازههای جهان بیمه، ۲۴(۱۴۴ و ۱۴۵)، ۳۳-۵۰.
References
Akyüz, G., Tosun, Ö., & Aka, S. (2020). Performance evaluation of non-life insurance companies with best-worst method and TOPSIS. International Journal of Management Economics and Business, 16(1), 108–125. https://doi.org/10.17130/ijmeb.700907
Attaei, S., Mahmoodi, M., Feli Zadeh, S., & Li, J. (2020). Ordinal Priority Approach (OPA): A new approach for multi-criteria decision making. Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, 27(3), 123–135.
Brans, J. P., & Vincke, P. (1985). A preference ranking organization method: The PROMETHEE method for MCDM. Management Science, 31(6), 647–656.
Fazel-Yazdi, A., & Moein-aldin, M. (2015). Efficiency evaluation and ranking of the Iranian insurance industry using dynamic data envelopment analysis. Productivity Management, 9(4), 131–150. [In Persian]
Gharizadeh Beiragh, R., Alizadeh, R., Shafiei Kaleibari, S., Cavallaro, F., Zolfani, S. H., Bausys, R., & Mardani, A. (2020). An integrated multi-criteria decision making model for sustainability performance assessment for insurance companies. Sustainability, 12(3), 789. https://doi.org/10.3390/su12030789
Hamzeh, A., Banimostafaarab, F., & Atatalab, F. (2022). The rating of insurance companies based on the regulatory indicators using three different scenarios. Journal of Mathematics and Modeling in Finance, 2(2), 1–15.
Hosseinnezhad, A. (2022). Ranking insurance companies using goal programming and modified TOPSIS (Master’s thesis). Sohrvardi Institute of Higher Education. [In Persian]
Keshavarz-Ghorabaee, M., Amiri, M., Zavadskas, E. K., Turskis, Z., & Antucheviciene, J. (2018). Simultaneous evaluation of criteria and alternatives (SECA) for multi-criteria decision-making. Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, 25(5-6), 317–329.
Khalili, B. (2021). Ranking insurance branches using a combined balanced scorecard and fuzzy multi-criteria decision-making techniques (FMADM) (Master’s thesis). Khatam Non-Governmental and Non-Profit University. [In Persian]
Lunkina, T. I., & Feshchenko, Y. B. (2022). Insurance activity in Ukraine on the example of an insurance company. Modern Economics, 36, 76–82. https://doi.org/10.31521/modecon.V36(2022)-11
Mousavi, S. V., & Kamfirouzi, M. H. (2021). Performance evaluation and ranking of Iranian insurance companies using balanced scorecard approach with Shannon entropy weighting and grey VIKOR technique. Farda Management, 19(66), 91–104. [In Persian]
Pandey, R., Komal, R., & Dincer, H. (2023). Integrated multi-criteria decision-making approaches for insurance company performance ranking. Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, 30(4), 245–262.
Rasyid, A. (2023). Insurance company financial performance analysis. Advances in Economics & Financial Studies, 1(2), 103–116. https://doi.org/10.60079/aefs.v1i2.112
Salamat, K., & Nazari, F. (2022). Identifying and ranking suitable features of the content management system of Iran Insurance portal using the analytic hierarchy process. Insurance Research Journal, 11(2), 113–146. https://doi.org/10.22056/ijir.2022.02.04 [In Persian]
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2019). Research methods for business students (8th ed.). Pearson.
Seyed Esmaeili, F. S., & Mohammadi, E. (2024). Z-number network data envelopment analysis approach: A case study on the Iranian insurance industry. PLOS ONE, 19(7), e0306876. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0306876
Shamshirgaran, A. (2019). A framework for ranking the performance of insurance companies using multi-criteria decision-making techniques: The case of private insurance companies in Iran (Master’s thesis). Qom University. [In Persian]
Sharma, A., Jadi, D. M., & Ward, D. (2018). Evaluating financial performance of insurance companies using rating transition matrices. The Journal of Economic Asymmetries, 18, e00102. https://doi.org/10.1016/j.jeca.2018.e00102
Stević, Ž., Pamučar, D., Puška, A., & Chatterjee, P. (2020). Sustainable supplier selection in healthcare industries using a new MCDM method: Measurement of alternatives and ranking according to COmpromise solution (MARCOS). Computers & Industrial Engineering, 140, 106231. https://doi.org/10.1016/j.cie.2019.106231
Yari, J. (2010). Evaluation and ranking of insurance companies in Iran: Perspectives and challenges. Tazehaye Jahan-e Bimeh Monthly, 24(144–145), 33–50. [In Persian]