رهیافتی حقوقی-اقتصادی به آثار خارجی در اقتصاد ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

آثار خارجی عبارت از هزینه‌ها یا منافعی است که خارج از قالب مبادلات بازاری از یک فعالیت اقتصادی به دیگران منتقل می‌شود. با توجه به وجود زمینه‌های شکل‌گیری آثار خارجی در جامعه ما، می‌توان این موضوع را در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار داد. یکی از جنبه‌های قابل بررسی در این زمینه، ارزیابی میزان مطابقت رویکردهای موجود در مواجهه با آثار خارجی در اقتصاد ایران است. در میان اندیشه‌های اقتصادی، نئوکلاسیک‌ها و نهادگرایان جدید نقش ممتازی در معرفی و گسترش آثار خارجی داشته‌اند.
در این مقاله به روش تحلیلی−توصیفی پس از ترسیم رهیافتی حقوقی از رویکرد اقتصاد نئوکلاسیک و نهادگرایی جدید و شناسایی قواعد مسئولیت مدنی سازگار با هر یک از رویکردهای یادشده، میزان مطابقت این رویکردها با نظام مسئولیت مدنی حاکم بر حقوق موضوعه ایران ارزیابی می‌شود. براساس نتایج، اولاً نظام مسئولیت مدنی در حقوق ایران، بر خلاف رویکرد نئوکلاسیک، فقط بر مبنای مسئولیت محض شکل نگرفته و ثانیاً، از رویکرد بیشینه‌سازی خالصِ منفعت اجتماعیِ نهادگرایی جدید پیروی نکرده است. شاید هر دو نتیجه یادشده، ناشی از آن باشد که نظام مسئولیت مدنی در حقوق ایران، در راستای هدف کارایی اقتصادی وضع نشده است.

کلیدواژه‌ها


  1.  اصلانی، حمیدرضا (1384)، «مفهوم و جایگاه تقصیر در مسئولیت مدنی قهری و قراردادی»، الهیات و حقوق، ش15 و 16، ص51−94.
  2. امامی، سیدحسن (1386)، حقوق مدنی، بی‌جا: انتظارات اسلامیه.
  3. بادینی، حسن (1384)، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  4. بادینی، حسن و سمیه عباسی (1395)، «بررسی کارایی مسئولیت محض از دیدگاه تحلیل اقتصادی حقوق»، حقوق تطبیقی، ش109، ص3−24.
  5. بادینی، حسن و مهدی مهراد (1396)، «کارایی اقتصادی در حقوق خصوصی؛ نظریه و مصادیق»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره 47، ش1، ص19−35.
  6. بادینی، حسن؛ رضا خودکار و پرویز رحمتی (1395)، «قلمرو اقتصادی قاعده تقصیر و بررسی کارایی آن در حقوق ایران»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره 46، ش1، ص21−39.
  7. بادینی، حسن؛ هادی شعبانی کندسری و سجاد رادپرور (1391)، «مسئولیت محض، مبانی و مصادیق»، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 3، ش1، ص19−36.
  8. بلاگ، مارک (1375)، اقتصاددانان بزرگ جهان، ترجمه حسن گلریز، تهران: نشر نی.
  9. بیاتی، محمدحسین و ابوالفضل حشمتی (1394)، «وظایف و مسئولیت مدنی زیان‌دیده در مقابله و کاهش خسارت»، جستارهای فقه و حقوق خصوصی، دوره 2، ش3، ص23−52.
  10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج3، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  11. حلی، علامه حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: انتشارات اسلامی.
  12. خوئینی، غفور و رضا بیرانوند (1394)، «بررسی تطبیقی تقصیر زیان‌دیده در رفع مسئولیت مدنی پلیس»، دانش انتظامی، ش69، ص147−170.
  13. دادگر، یداله و رضا خودکار (1396)، «تحلیل اقتصادی قاعده مسئولیت محض و بررسی کارایی آن در حقوق ایران»، تحقیقات حقوقی، ش78، ص39−56.
  14. ژوردن، پاتریس (1385)، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه مجید ادیب، تهران: میزان.
  15. سعادت مصطفوی، سیدمصطفی و محمدجواد پایکاری (1396)، «نگرشی جدید به مبانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران و فقه امامیه»، آموزه‌های حقوقی گواه، دوره 3، ش1، ص159−185.
  16. شاول، استیون (1388)، مبانی تحلیل اقتصادی حقوق، ترجمه محسن اسمعیلی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  17. صفایی، سیدحسین و حبیب‌اله رحیمی (1393)، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران: سمت.
  18. عباسلو، بختیار (1390)، مسئولیت مدنی، تهران: میزان.
  19. قاسم‌زاده، سیدمرتضی (1378)، مبانی مسئولیت مدنی، تهران: دادگستر.
  20. قاسم‌زاده، سیدمرتضی (1386)، الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، تهران: میزان.
  21. قاسمی، محسن (1396)، «دفاع «نامشروع بودن رفتار زیان‌دیده» در مسئولیت مدنی (بررسی تطبیقی در کامن‌لا، فقه امامیه و حقوق ایران)»، فقه و حقوق اسلامی، دوره 8، ش15، ص73−110.
  22. کاتوزیان، ناصر (1386)، الزام‌های خارج از قرارداد، تهران: دانشگاه تهران.
  23. کاظمی، محمود (1384)، «قاعده جلوگیری از خسارت»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش68، ص199−231.
  24. کاظمی، محمود (1391)، «اثر فعل زیان دیده بر مسئولیت مدنی»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 57، ص104−79.

25. کوز، رونالد (1390)، مسئله هزینه اجتماعی، در کتاب تجدید حیات اقتصاد نهادی (نگاهی به اندیشه‌های اقتصاددانان نهادی جدید)، گردآوری و ترجمه محمود توسلی؛ محمود مشهدی‌احمد؛ علی نیکونسبتی و مصطفی سمیعی‌نسب، تهران: دانشگاه امام صادقg.

  1. لطفی، اسداله (1393)، سلسله مباحث فقهی، حقوقی مسئولیت مدنی، تهران: جاودانه، جنگل.
  2. مبین، حجت (1390)، نظریه قابلیت استناد در مباحث مسئولیت مدنی، تهران: دانشگاه امام صادقg.
    1. Calabresi, Guido (1961), “Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts”, Yale Law journal, pp. 499−553,
    2. Coleman, Jules L. (1992), Risks and Wrongs, Cambridge studies in philosophy and law, Cambridge University Press.
    3. Faure, Michael (2009), Tort Law and Economics, Encyclopedia of Law and Economics, Massachusett: Edwar Elgar Publishing Limited.
    4. Katez, Avery W. (1998), Foundations of Economics Approach to Law, Interdisciplinary readers in law, Oxford University Press.
    5. Legraud, P. (1991), “La dynamique de limpunite: autour de la defence dex turpi causa en common law des delits civils”, in McGill Law Journal, Vol. 36.
    6. Mattiacci, Guiseppe; Parisi, Francesco (2006), “The Economics of Tort Law”, Published in The Elgar Companion to Law and Economics, Edward Elgar Publishing.
    7. Perry, Stephen R. (2000), “Tort Law”, in a Companian to Philosphophy of Law and Legal Theory, Edited by Dennis Patterson, Blackwell Publishers.
    8. Pigou, A. C.; (1932), The Economics of Welfare, Fourth edition, London: Macmillan.
    9. Posner, Richard (1995), Wealth Maximization and Tort Law: A Philosophical Inquiry, In Philosophical Foundations of Tort Law, Collection of Essayes, Edited by David G. Owen, Clarendon Press, Oxford, First Published.